SKKN Công thức hóa cách phân tích, nhận xét bảng số liệu môn Địa lí THCS

Sáng kiến kinh nghiệm (SKKN) "Công thức hóa cách phân tích, nhận xét bảng số liệu môn Địa lí THCS" nhằm giúp giáo viên và học sinh hình thành phương pháp học tập khoa học, dễ nhớ, dễ áp dụng trong quá trình học và ôn tập. Việc xây dựng công thức phân tích bảng số liệu không chỉ giúp học sinh THCS nâng cao kỹ năng nhận xét, xử lý thông tin địa lí mà còn góp phần cải thiện kết quả học tập, đặc biệt trong các kỳ thi. SKKN này mang tính ứng dụng cao, phù hợp với định hướng đổi mới phương pháp dạy học môn Địa lí trong chương trình giáo dục phổ thông hiện hành.

• SKKN Tích hợp dạy học sáng tạo, kết hợp CNTT trong môn Hoạt động trải nghiệm THCS

1. Tóm tắt SKKN Công thức hóa cách phân tích, nhận xét bảng số liệu môn Địa lí THCS

2. Nội dung SKKN Công thức hóa cách phân tích, nhận xét bảng số liệu môn Địa lí THCS

I. ĐẶT VẤN ĐỀ

1. Tính cấp thiết phải tiến hành sáng kiến

Địa lí là một môn/phân môn nằm trong chương trình giáo dục của các cấp học nói chung và cấp THCS nói riêng, trong đó có phần Địa lí tự nhiên Việt Nam là phần có rất nhiều bảng số liệu, biểu đồ thể hiện các dữ liệu quan trọng như khí hậu, thủy văn... Bảng số liệu là những con số cụ thể, con số “ biết nói” vì thế việc giảng dạy, phân tích và nhận xét bảng số liệu không chỉ giúp học sinh hiểu rõ đặc điểm tự nhiên của đất nước mà còn hình thành và rèn luyện kỹ năng tư duy, phân tích, tổng hợp, từ đó phát triển khả năng giải quyết vấn đề của học sinh. Nhận xét bảng số liệu là một kỹ năng quan trọng trong học tập và thi cử, đặc biệt là đối với học sinh giỏi ngoài việc nắm vững kiến thức lý thuyết, khả năng phân tích và nhận xét bảng số liệu là yếu tố quyết định trong các kỳ thi. Tuy nhiên qua thực tế giảng dạy và chấm bài học kì theo phân phối chương trình, cũng như các bài thi học sinh giỏi, tôi nhận thấy rằng đa số các em học sinh ở trường THCS ... còn yếu về kĩ năng nhận xét bảng số liệu thống kê, thường bị mất điểm trong các bài tập nhận xét, phân tích bảng số liệu dẫn đến việc kết quả học tập của học sinh chưa thực sự cao, đặc biệt là trong phần Địa lí tự nhiên Việt Nam.

Trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã đưa ra các công văn chỉ đạo nhằm nâng cao chất lượng dạy học, đặc biệt là việc ứng dụng phương pháp giảng dạy tích cực, phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh. Công văn số 3935/BDGĐT-GDTrH ngày 30/7/2024 về việc Hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ giáo dục trung học năm học 2024-2025; Công văn số 5636/BGDĐT-GDTrH ngày 10/10/2023 về việc hướng dẫn xây dựng kế hoạch dạy học các môn KHTN, Lịch sử và Địa lý, HĐTN, HN các công văn này đã nhấn mạnh sự cần thiết phải đổi mới phương pháp dạy học, phát triển năng lực học sinh. Đặc biệt, trong các yêu cầu mới của Chương trình giáo dục phổ thông 2018 việc hình thành và phát triển năng lực học sinh trong việc thu thập, phân tích và xử lý số liệu là một trong những yêu cầu quan trọng.

Xuất phát từ vấn đề trên, việc "công thức hóa" cách phân tích và nhận xét bảng số liệu trong môn Địa lí trong đó có phần Địa lí tự nhiên Việt Nam là một nhu cầu cấp thiết, nhằm giúp học sinh có thể tiếp cận và giải quyết bài tập một cách khoa học, hệ thống. Phương pháp này giúp học sinh phát triển tư duy logic, tạo ra môi trường học tập chủ động, sáng tạo, khuyến khích các em tham gia tích cực vào quá trình học tập. Việc thực hiện sáng kiến: "Công thức hóa" cách phân tích, nhận xét bảng số liệu phần Địa lí tự nhiên Việt Nam nhằm nâng cao chất lượng dạy và học phân môn Địa lí ở trường THCS không chỉ giúp học sinh nắm vững kiến thức và phát triển kỹ năng nâng cao chất lượng giảng dạy, học tập, mà còn đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.

2. Mục tiêu của đề tài, sáng kiến

Mục tiêu của sáng kiến là xây dựng và tạo dựng một bộ “công thức hóa” cách phân tích, nhận xét bảng số liệu trong phần Địa lí tự nhiên Việt Nam dễ nhớ và dễ áp dụng, nhằm giúp học sinh nắm vững phương pháp phân tích bảng số liệu một cách chính xác, hệ thống và khoa học, phát triển kỹ năng tổng hợp, phân tích, giải thích số liệu cho học sinh. Vận dụng trong các bài tập, bài kiểm tra và kỳ thi góp phần nâng cao chất lượng học tập phân môn, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018, giúp học sinh phát huy tối đa năng lực và sáng tạo trong học tập.

Bên cạnh đó với đề tài này tôi mong muốn sẽ là một trong những gợi ý về ý tưởng công thức hóa cho tất cả bộ môn khác hoặc các hoạt động giáo dục khác ở nhà trường và ở mọi địa phương trong cả nước đều có thể linh hoạt vận dụng tổ chức được.

3. Thời gian, đối tượng, phạm vi nghiên cứu

- Thời gian: Từ tháng 8/2024 đến tháng 3/2025

- Đối tượng, phạm vi nghiên cứu:

+ Tập trung vào nghiên cứu, tìm hiểu các cách phân tích, nhận xét bảng số liệu phần Địa lí tự nhiên Việt Nam để thiết lập thành “công thức”, nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập phân môn Địa lí tại trường THCS.

+ Đối tượng khảo sát, thực nghiệm: học sinh lớp 8B và đội tuyển học sinh giỏi Địa lí (Năm học 2024 - 2025). Lớp đối chứng: lớp 8A.

II- NỘI DUNG CỦA SÁNG KIẾN

1. Hiện trạng vấn đề

1.1. Đánh giá thực trạng của đề tài

Trong giảng dạy phân môn Địa lí tại các trường THCS, việc phân tích và nhận xét bảng số liệu, đặc biệt là phần Địa lí tự nhiên Việt Nam, hiện đang gặp phải nhiều khó khăn đối với học sinh. Đây là một trong những vấn đề phổ biến mà giáo viên và học sinh phải đối mặt trong quá trình dạy và học.

Cách dạy truyền thống hiện nay vẫn chủ yếu dựa vào việc giáo viên cung cấp thông tin và hướng dẫn học sinh thực hiện các bài tập phân tích số liệu theo cách thủ công. Thường thì học sinh được yêu cầu quan sát các bảng số liệu và sau đó đưa ra nhận xét dựa trên kinh nghiệm cá nhân hoặc suy luận. Tuy nhiên, phương pháp này không có một hệ thống rõ ràng và thiếu tính khoa học, khiến học sinh gặp khó khăn trong việc nhớ và áp dụng đúng cách. Việc thiếu các công thức hay bước làm cụ thể khiến học sinh dễ bị lúng túng và thường không biết bắt đầu từ đâu khi gặp phải một bảng số liệu.

Một trong những nhược điểm lớn của cách làm cũ là học sinh thường không có kỹ năng phân tích số liệu một cách có hệ thống. Họ có thể nhận thấy các đặc điểm hoặc xu hướng trong bảng số liệu, nhưng không thể giải thích một cách logic và rõ ràng về mối liên hệ giữa các yếu tố tự nhiên, hoặc không biết cách kết nối các thông tin đó với kiến thức đã học. Điều này dẫn đến việc học sinh dễ bị mất điểm trong các bài kiểm tra và không phát huy được hết năng lực của mình.

Ngoài ra, sự thiếu đồng bộ trong phương pháp giảng dạy giữa các giáo viên cũng là một yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả học tập. Mỗi giáo viên có thể có cách thức hướng dẫn khác nhau, điều này khiến học sinh cảm thấy bối rối khi phải chuyển từ lớp học này sang lớp học khác. Không có một phương pháp chung thống nhất khiến cho việc tiếp thu kiến thức của học sinh trở nên không ổn định và khó áp dụng vào các tình huống thực tế.

Một nhược điểm khác là việc thiếu sự liên kết giữa lý thuyết và thực hành. Học sinh thường chỉ làm quen với các bảng số liệu qua sách giáo khoa mà ít có cơ hội làm việc với các dữ liệu thực tế hoặc các bảng số liệu phong phú hơn. Điều này làm giảm khả năng ứng dụng kiến thức vào thực tế và không khuyến khích học sinh phát triển kỹ năng tư duy phản biện.

Do đó, có thể thấy rằng việc cải tiến phương pháp phân tích và nhận xét bảng số liệu trong phân môn Địa lí là một nhu cầu cấp thiết. Nếu không có phương pháp giảng dạy hiệu quả, học sinh sẽ tiếp tục gặp khó khăn trong việc tiếp thu kiến thức, và điều này sẽ ảnh hưởng đến kết quả học tập, cũng như làm giảm sự hứng thú đối với môn học này. Chính vì vậy, việc tìm ra một phương pháp "công thức hóa" rõ ràng và dễ hiểu trong phân tích bảng số liệu là điều cần thiết để nâng cao chất lượng dạy và học Địa lí ở trường THCS.

Nguyên nhân của thực trạng trên chủ yếu xuất phát từ phương pháp giảng dạy còn mang tính truyền thống, thiếu sự đổi mới trong cách thức hướng dẫn học sinh phân tích bảng số liệu. Các giáo viên thường chưa áp dụng các phương pháp giảng dạy khoa học, hệ thống để giúp học sinh dễ dàng tiếp thu. Hơn nữa, việc thiếu tài liệu và công cụ hỗ trợ cụ thể, rõ ràng để học sinh luyện tập, cùng với sự thiếu đồng bộ trong phương pháp giảng dạy giữa các giáo viên, cũng khiến học sinh gặp khó khăn trong việc hiểu và áp dụng kiến thức vào thực tế.

1.2. Khảo sát kỹ năng phân tích nhận xét bảng số liệu phần Địa lí tự nhiên Việt Nam của học sinh trước khi thực hiện đề tài

Trước khi thực hiện đề tài, tôi tiến hành cho học sinh lớp 8B và đội tuyển học sinh giỏi làm bài khảo sát về kỹ năng phân tích, nhận xét bảng số liệu và trả lời câu hỏi khảo sát về phân tích nhận xét bảng số liệu phần Địa lí tự nhiên Việt Nam. Kết quả như sau:

Bảng 1. Bảng kết quả khảo sát chất lượng kỹ năng phân tích nhận xét bảng số liệu phần Địa lí tự nhiên Việt Nam

................

Mời các bạn tham khảo các Sáng kiến kinh nghiệm hay và chất lượng khác trên chuyên mục Học tập của HoaTieu.vn.