SKKN: Sử dụng sơ đồ tư duy kết hợp với giáo dục STEM phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học môn Tự nhiên và xã hội lớp 3

Giáo dục STEM là phương thức giáo dục tích hợp theo cách tiếp cận liên môn và thông qua thực hành, ứng dụng. Sáng kiến kinh nghiệm: Sử dụng sơ đồ tư duy kết hợp với giáo dục STEM phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học môn Tự nhiên và xã hội lớp 3 giúp thầy cô giáo tham khảo để ứng dụng phương pháp sơ đồ tư duy trong giáo dục STEM một cách hiệu quả, giúp học sinh học tập nhẹ nhàng, hứng thú hơn, đồng thời phát triển năng lực tư duy và sáng tạo của các em. Sau đây là nội dung chi tiết, mời các bạn cùng tham khảo.

Sáng kiến Sử dụng sơ đồ tư duy kết hợp với giáo dục STEM phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học THXN lớp 3

THÔNG TIN CHUNG VỀ SÁNG KIẾN

Tên sáng kiến: Sử dụng sơ đồ tư duy kết hợp với giáo dục STEM nhằm phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học môn Tự nhiên và xã hội lớp 3.

Lĩnh vực (mã)/cấp học:Tự nhiên và xã hội(04)/TH

Thời gian áp dụng sáng kiến:

Từ ngày ... tháng ... năm 20... đến ngày ... tháng ... năm 20...

Tác giả:

• Họ và tên:..............
• Năm sinh: ..............
• Nơi thường trú: ..............
• Trình độ chuyên môn: Đại học
• Chức vụ công tác: Giáo viên
• Nơi làm việc: Trường ..............
• Điện thoại: ..............
• Tỷ lệ đóng góp tạo ra sáng kiến: 50%

Đồng tác giả (nếu có):

• Họ và tên: ..............
• Năm sinh: ..............
• Nơi thường trú: ..............
• Trình độ chuyên môn: Đại học
• Chức vụ công tác: Giáo viên
• Nơi làm việc: Trường ..............
• Điện thoại: ..............
• Tỷ lệ đóng góp tạo ra sáng kiến: 50%

6. Đơn vị áp dụng sáng kiến:

• Tên đơn vị: Trường ..............
• Địa chỉ: ..............
• Điện thoại:

BÁO CÁO SÁNG KIẾN

I. ĐIỀU KIỆN HOÀN CẢNH TẠO RA SÁNG KIẾN

Nền giáo dục hiện đại ngày nay đề cao việc phát triển toàn diện năng lực của học sinh, chứ không chỉ tập trung vào kiến thức. Do đó, việc đổi mới và phối hợp các phương pháp dạy học đang là một xu thế tất yếu. Đổi mới phương pháp dạy học giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách chủ động, sáng tạo, thông qua các hoạt động trải nghiệm, thảo luận, làm việc nhóm, ... Việc đổi mới phương pháp dạy học cũng giúp học sinh phát triển các kỹ năng tư duy phản biện, giải quyết vấn đề, giao tiếp và hợp tác. Môn Tự nhiên & xã hội là một môn học và cũng rất cần sự đổi mới trong giai đoạn hiện nay.

Đổi mới phương pháp dạy học môn tự nhiên xã hội là một việc làm cần thiết và cấp bách. Việc đổi mới sẽ giúp nâng cao hiệu quả học tập, phát triển năng lực của học sinh và đáp ứng nhu cầu thực tiễn.

Sơ đồ tư duy là một công cụ học tập vô cùng hữu ích, giúp học sinh hệ thống hóa kiến thức, tăng cường khả năng ghi nhớ và tư duy logic. Với hình ảnh trực quan sinh động, sơ đồ tư duy giúp biến những thông tin phức tạp thành những cấu trúc đơn giản, dễ hiểu, từ đó khơi gợi hứng thú và khả năng tiếp thu kiến thức của học sinh.

Giáo dục STEM với nhiệm vụ cung cấp kiến thức và kỹ năng cho học sinh trong thế kỷ 21 sẽ là mô hình giáo dục diện rộng trong tương lai. Hoạt động STEM giúp học sinh liên kết các kiến thức Khoa học, Toán học để tạo ra sản phẩm Công nghệ giải quyết các vấn đề thực tiễn thông qua quy trình Kỹ thuật. Phương pháp giáo dục này biến những kiến thức tưởng chừng khô khan, khó hiểu thành cụ thể, dễ dàng ghi nhớ và thu hút khả năng tìm tòi, sáng tạo của học sinh.

Tại bậc Tiểu học, môn Tự nhiên và Xã hội ở lớp 3 là môn học cung cấp cho học sinh những kiến thức ban đầu về các sự việc, hiện tượng trong tự nhiên, xã hội và các mối quan hệ của con người. Do đó, môn học này rất phù hợp để xây dựng giảng dạy theo định hướng giáo dục STEM, giúp học sinh vừa học kiến thức mới vừa phát huy tính sáng tạo, vận dụng kiến thức vào thực tiễn cuộc sống.

Xuất phát từ các lí do trên, tôi lựa chọn sáng kiến: “Sử dụng sơ đồ tư duy kết hợp với giáo dục STEM nhằm phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học môn tự nhiên và xã hội lớp 3” để nghiên cứu và thực hiện ở trường .............. trong năm học 2023 - 2024.

II. MÔ TẢ GIẢI PHÁP

1. Mô tả giải pháp trước khi tạo ra sáng kiến.

1.1. Thuận lợi

- Trường .............. có đội ngũ giáo viên năng động, sáng tạo và sẵn sàng tiếp cận phương pháp giảng dạy mới.

- Nhà trường có cơ sở vật chất tương đối đầy đủ để triển khai giáo dục STEM.

- Phụ huynh học sinh quan tâm và ủng hộ việc đổi mới phương pháp giảng dạy.

1.2. Khó khăn

1.2.1. Về phía giáo viên:

Dạy học sơ đồ tư duy và giáo dục STEM cho học sinh đều là những kĩ thuật và phương pháp dạy học còn mới trong trường Tiểu học nên đòi hỏi đầu tư thời gian và công sức để thiết kế bài giảng và hoạt động học tập phù hợp nên nhiều giáo viên còn ngại thay đổi.

Khó khăn về tài liệu: Dạy học theo sơ đồ tư duy và STEM rất ít tài liệu tham khảo chính thống nên phần nhiều giáo viên đều phải tự nghiên cứu và thực hiện.

1.2.2. Về phía học sinh:

Trong năm học 20... - 20..., khối lớp 3 trường .............. có 169 em được biên chế vào 4 lớp trung bình trên 42 học sinh/lớp. Do sĩ số học sinh trong lớp đông nên rất khó khăn khi tổ chức dạy học sơ đồ tư duy và giáo dục STEM.

Sơ đồ tư duy và các hoạt động STEM là những công cụ hữu ích để học tập, nhưng không phải tất cả học sinh đều có thể dễ dàng sử dụng chúng. Nhiều học sinh có thể gặp khó khăn với các kỹ năng tư duy trừu tượng, sáng tạo hoặc giải quyết vấn đề cần thiết cho việc sử dụng hiệu quả những công cụ này.

1.2.3. Về cơ sở vật chất:

Nhà trường còn thiếu cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ cho giảng dạy STEM. Các phòng học STEM chưa được trang bị đầy đủ các thiết bị cần thiết cho các hoạt động trải nghiệm thực tế.

Để có những đánh giá khách quan nhất về mức độ hiệu quả của sáng kiến, tôi tiến hành khảo sát về chất lượng cũng như mức độ hứng thú đối với môn Tự nhiên & Xã hội của 2 lớp 3 (lớp 3A2 làm lớp thực nghiệm và lớp 3A3 làm lớp đối chứng) và thu được kết quả như sau:

Bảng khảo sát chất lượng môn Tự nhiên & Xã hội

Bảng khảo sát mức độ hứng thú môn Tự nhiên & Xã hội

Qua 2 bảng kết quả khảo sát cho thấy cả 2 lớp đều có chất lượng và mức độ hứng thú đối với môn Tự nhiên & Xã hội tương đương nhau.

2. Mô tả giải pháp sau khi có sáng kiến:

2.1. Giải pháp 1. Nâng cao nhận thức về giáo dục STEM và sơ đồ tư duy cho giáo viên, học sinh và phụ huynh học sinh.

Giáo dục STEM và kĩ thuật dạy học sơ đồ tư duy là một xu hướng tất yếu trong nền giáo dục hiện đại. Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 đã đưa STEM vào chương trình giảng dạy với mục tiêu giúp học sinh phát triển năng lực khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học.

Theo định nghĩa của Bộ Giáo dục và Đào tạo, giáo dục STEM là mô hình giáo dục dựa trên cách tiếp cận liên môn, giúp học sinh áp dụng kiến thức khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học vào giải quyết các vấn đề thực tiễn.

Để thực hiện giáo dục STEM hiệu quả, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các môn khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học đồng thời đổi mới phương pháp giảng dạy và học tập. Giáo viên cần tạo điều kiện cho học sinh tham gia các hoạt động trải nghiệm, thực hành, sáng tạo và giải quyết vấn đề.

Triển khai bài dạy STEM là một trong những giải pháp quan trọng để thực hiện thành công Chương trình GDPT 2018. Việc áp dụng STEM giúp học sinh hứng thú với các môn học, phát triển năng lực và sẵn sàng cho tương lai.

Với nhận thức đó, ngay từ khi tiếp cận với chương trình Giáo dục phổ thông 2018, tôi đã tham gia các lớp tập huấn và tự bồi dưỡng về giáo dục STEM và thu được một số kiến thức cơ bản như sau:

2.1.1. Tự bồi dưỡng nâng cao nhận thức về giáo dục STEM.

2.1.1.1. Khái niệm: STEM là viết tắt của Khoa học (Science), Công nghệ (Technology), Kỹ thuật (Engineering) và Toán học (Mathematics). Giáo dục STEM là phương pháp giáo dục tích hợp các lĩnh vực này vào một chương trình học tập gắn kết, mang đến cho học sinh nhiều lợi ích thiết thực.

2.1.1.2. Điểm nổi bật của Giáo dục STEM:

- Tiếp cận liên môn: Thay vì học các môn STEM riêng biệt, giáo dục STEM kết hợp chúng để tạo ra một bức tranh toàn cảnh về khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học.

- Học thông qua thực hành: Học sinh được khuyến khích tham gia vào các hoạt động thực hành, trải nghiệm để ứng dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề thực tế.

- Tư duy sáng tạo: Giáo dục STEM giúp học sinh phát triển tư duy sáng tạo, dám nghĩ dám làm và đưa ra những giải pháp mới mẻ.

2.1.1.3. Lợi ích của Giáo dục STEM:

- Nâng cao chất lượng giáo dục: Giúp học sinh tiếp thu kiến thức hiệu quả hơn, tăng hứng thú học tập và phát triển kỹ năng toàn diện.

- Chuẩn bị cho tương lai: Trang bị cho học sinh những kiến thức và kỹ năng cần thiết để thành công trong các ngành nghề STEM tiềm năng trong tương lai.

- Phát triển tư duy phản biện: Rèn luyện khả năng phân tích và đánh giá thông tin một cách logic.

- Kỹ năng thế kỷ 21: Giúp học sinh phát triển các kỹ năng giải quyết vấn đề, giao tiếp, hợp tác, sáng tạo,...

2.1.1.4. Các phương pháp dạy học trong giáo dục STEM:

* Phương pháp học tập dựa trên dự án:

Học sinh thực hiện các dự án thực tế liên quan đến khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học.

Dự án có thể được thực hiện cá nhân hoặc theo nhóm.

Học sinh cần vận dụng kiến thức và kỹ năng STEM để giải quyết vấn đề và hoàn thành dự án.

* Học tập dựa trên vấn đề:

Học sinh được trình bày với một vấn đề thực tế và được yêu cầu tìm ra giải pháp.

Học sinh cần sử dụng kiến thức và kỹ năng STEM để nghiên cứu vấn đề, đưa ra giải pháp và đánh giá giải pháp.

* Học tập thông qua khám phá:

- Học sinh được khuyến khích tự mình khám phá và tìm hiểu về các khái niệm STEM.

- Giáo viên cung cấp cho học sinh các tài nguyên và hướng dẫn cần thiết để học tập.

- Học sinh có thể học tập thông qua thí nghiệm, thực hành, quan sát và nghiên cứu.

* Học tập kết hợp:

- Học sinh học tập thông qua kết hợp các phương pháp học tập khác nhau.

- Ví dụ, học sinh có thể học tập thông qua dự án, giải quyết vấn đề, khám phá và thảo luận.

- Việc kết hợp các phương pháp học tập giúp học sinh tiếp thu kiến thức và kỹ năng STEM một cách hiệu quả hơn.

* Học tập trải nghiệm:

- Học sinh học tập thông qua trải nghiệm thực tế các khái niệm STEM.

Ví dụ: Học sinh có thể tham quan nhà máy, thực hiện thí nghiệm khoa học hoặc tham gia các hoạt động ngoài trời.

- Học tập trải nghiệm giúp học sinh hiểu rõ hơn về các khái niệm STEM và ứng dụng của chúng trong thực tế.

2.1.2. Nâng cao nhận thức về giáo dục STEM cho học sinh.

Để học sinh tiếp cận từng bước nhằm nâng cao nhận thức về giáo dục STEM, tôi đã tiến hành thực hiện các hoạt động sau:

Thứ nhất. Cải thiện phương pháp giảng dạy:

- Tiếp cận học tập STEM theo dự án: Ngay từ đầu năm học, tôi đã lên các kế hoạch dạy học theo dự án và tổ chức để học sinh tham gia vào các dự án thực tế, liên quan đến STEM, khuyến khích sự sáng tạo và giải quyết vấn đề.

Ví dụ: Dự án Cây xanh (Môn Tự nhiên và xã hội lớp 3) trong dự án này tôi đã lồng ghép hoạt động STEM tìm hiểu các bộ phận của thực vật để giúp học sinh có những hiểu biết sâu sắc, toàn diện nhất về thực vật.

Thứ hai. Tích hợp STEM vào các môn học khác: Tôi thường xuyên kết hợp các khái niệm STEM vào các môn học như Tiếng Việt, Đạo đức, Nghệ thuật để tăng tính hấp dẫn và liên kết kiến thức.

Ví dụ: Trong bài dạy STEM: Các bộ phận của thực vật tôi yêu cầu học sinh mô tả các bộ phận của thực vật bằng tranh vẽ. Như vậy trong bài học này ngoài vận dụng các kiến thức về Khoa học, Toán học, Công nghệ các em còn được vận dụng kiến thức về Mỹ thuật vào trong bài học để giải quyết các vấn đề học tập của mình.

Thứ ba. Sử dụng công nghệ: Tôi tận dụng các công cụ và phần mềm STEM để tạo hứng thú, mô phỏng và trực quan hóa các kiến thức cho các em một cách tường minh như video, phần mềm mô phỏng, trò chơi tương tác,…

Ví dụ: Khi dạy bài Bề mặt trái đất theo STEM, để học sinh có thể hình dung được bề mặt trái đất thật khó nếu không có công cụ hỗ trợ. Chính vì thế tôi đã sử dụng video mô tả bề mặt trái đất để học sinh trực tiếp quan sát, trải nghiệm để các em có thể hình dung một cách sống động bằng hình ảnh.

Một vài hình ảnh minh họa bề mặt trái đất của video

Thứ tư. Tăng cường hoạt động trải nghiệm:

Tôi động viên các em tích cực tham gia hoạt động STEM ngoại khóa do nhà trường hoặc các ban ngành ngoài nhà trường tổ chức như : Câu lạc bộ STEM, hội thi STEM, trại hè STEM để học sinh khám phá và thực hành STEM một cách thú vị.

Mời các bạn tham khảo thêm các thông tin hữu ích khác trên chuyên mục Sáng kiến kinh nghiệm của HoaTieu.vn.

• Sáng kiến kinh nghiệm STEM Tiểu học
• Sáng kiến kinh nghiệm STEM lớp 3