SKKN Một số giải pháp rèn luyện kỹ năng nói và nghe môn Ngữ văn 6

Một số giải pháp nâng cao chất lượng môn Ngữ văn ở trường THCS

SKKN Một số giải pháp rèn luyện kỹ năng nói và nghe môn Ngữ văn 6 tập trung vào việc đề xuất một số giải pháp thiết thực nhằm rèn luyện và phát triển kỹ năng nói và nghe cho học sinh lớp 6 trong môn Ngữ văn. Đây là hai kỹ năng quan trọng, góp phần hình thành năng lực giao tiếp và tư duy ngôn ngữ cho học sinh ngay từ bậc học đầu cấp THCS. Sau đây là nội dung chi tiết, mời các bạn cùng tham khảo.

• SKKN “Ứng dụng (AI) vào giảng dạy môn Địa lí THCS
• Sáng kiến kinh nghiệm Nâng cao hứng thú học môn Tin học 6

Báo cáo giải pháp môn Ngữ văn THCS về rèn luyện kĩ năng nói và nghe cho học sinh lớp 6

BÁO CÁO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG

VÀ PHẠM VI ẢNH HƯỞNG CỦA ĐỀ TÀI, SÁNG KIẾN

- Họ và tên:…………………. Nam, nữ: Nữ

- Trình độ chuyên môn, nghiệp vụ: Đại học sư phạm Ngữ Văn

- Chức vụ hiện nay: Giáo viên

- Đơn vị công tác: Trường Trung học cơ sở

- Tên đề tài sáng kiến: Một số giải pháp rèn luyện kĩ năng nói và nghe cho học sinh lớp 6 môn Ngữ văn trường THCS.

1. Tóm tắt nội dung

1.1. Thực trạng trước khi áp dụng đề tài, sáng kiến.

Một trong những hình thức gây tổn thương phổ biến và rõ ràng nhất là không lắng nghe khi người khác đang cố nói điều gì đó với bạn (Karen Casey).

Nói đến môn Ngữ văn không thể không nhắc đến việc dạy và học cách sử dụng bốn kĩ năng cho học sinh: Nghe, nói, đọc, viết. Nếu như nghe và đọc là hai kĩ năng quan trọng của hoạt động tiếp nhận thông tin, thì nói và viết là hai kĩ năng quan trọng của hoạt động bộc lộ, truyền đạt thông tin cần được rèn luyện và phát triển trong nhà trường. Luyện nói trong nhà trường là giúp học sinh có thói quen nói trong những môi trường giao tiếp khác nhau. Nó được thực hiện một cách có hệ thống, theo những chủ đề nhất định, gắn với những vấn đề quen thuộc trong cuộc sống hằng ngày, đảm bảo những yêu cầu cơ bản về ngôn ngữ và phi ngôn ngữ (lời, mạch lạc, liên kết, các nghi thức lời nói, quy tắc hội thoại, cử chỉ, nét mặt, âm lượng, sức hấp dẫn...).

Một tiết Nói và nghe trong chương trình Ngữ văn THCS phản ánh khá rõ ràng về nhận thức, tư tưởng, tình cảm của học sinh qua những vấn đề về văn chương và đời sống, góp phần trong quá trình đào tạo nên những thế hệ học sinh khi ra trường không chỉ biết suy nghĩ, sáng tạo ý tưởng mà còn phải biết nói ra mạch lạc những điều mình nghĩ, biết truyền đạt chính xác thông tin, biết thuyết phục hiệu quả...để năng động nắm bắt mọi cơ hội thành công cho bản thân.

“Nói là gieo, nghe là gặt” nhưng trong quá trình giảng dạy tại trường, tôi nhận thấy đa số học sinh đều rất “ngại” học tiết Nói và nghe. Chương trình sách giáo khoa Ngữ văn 6 mới đã tăng thời lượng số tiết nói và nghe nhiều hơn. Đây cũng là điều thuận lợi nhưng cũng đòi hỏi cần phải có những kĩ năng, cách dạy, cách hướng dẫn cho học sinh thật tỉ mỉ và dễ hiểu, dễ thực hiện. Vì vậy tôi chọn và thực hiện nghiên cứu đề tài: Một số giải pháp rèn luyện kĩ năng nói và nghe cho học sinh lớp 6 môn Ngữ văn trường THCS ....

1.2. Những giải pháp chính

Giải pháp 1: Rèn luyện kỹ năng trong tiết học Nói và nghe

Hướng dẫn cụ thể học sinh cách nói và nghe

* Người nói:

- Cần xác định được:

+ Đối tượng: nói với ai

+ Mục đích: nói để làm gì

+ Nội dung: nói cái gì?

+ Cách nói: nói thế nào?

- Có lời chào khi bắt đầu nói, giới thiệu đề tài sắp nói, có lời cám ơn khi kết thúc bài nói.

- Tránh đọc lại hoặc thuộc lòng bài văn chi tiết đã chuẩn bị.

- Giọng nói rõ ràng, cao độ vừa phải, truyền cảm và thuyết phục người nghe (thể hiện cảm xúc chân thành, tự nhiên, không gò bó, áp đặt). Tác phong tự nhiên, mắt nhìn thẳng mọi người. Nói đúng trọng tâm theo yêu cầu của bài. Có lời cảm ơn khi kết thúc bài nói.

* Người nghe:

- Cách nghe:

+ Tập trung toàn bộ tâm ý để nghe, nhìn thẳng vào người nói.

+ Hoà mình vào cuộc đối thoại.

+ Không nên cắt ngang hay cướp lời người nói.

+ Thỉnh thoảng gật đầu và mỉm cười hoặc có những tín hiệu khác.

- Cách ghi chép: ghi chép vắn tắt những gì đã nghe.

- Cách phản hồi: Dùng kĩ thuật 1-3-2-1 hoặc 3-2-1 tùy từng trường hợp khác nhau (một lời cảm ơn, ba lời khen, hai thắc mắc, một góp ý) và dựa vào bảng kiểm, bảng tiêu chí đánh giá ở sách giáo khoa).

Giải pháp 2: Hướng dẫn kĩ việc chuẩn bị bài ở nhà cho học sinh và giáo viên khen ngợi, động viên kịp thời

Muốn một giờ luyện nói đạt kết quả tốt, giáo viên ngoài việc hướng dẫn học sinh đi đúng yêu cầu của một giờ luyện nói trên lớp thì việc giao nhiệm vụ chuẩn bị bài ở nhà cũng rất quan trọng. Muốn các em chuẩn bị bài tốt, có chất lượng thì sự chuẩn bị, hướng dẫn của giáo viên cũng phải chu đáo. Trong sách giáo khoa thường có cho một số đề bài để giáo viên lựa chọn, vậy nên cần lựa chọn đề bài nào cho phù hợp, và có hiệu quả cao cho đối tượng học sinh của mình, khi đã chọn đề phù hợp rồi giáo viên cần phân công công việc cụ thể cho từng đối tượng học sinh (có thể phân theo dãy bàn, tổ, nhóm) để học sinh chuẩn bị kĩ lưỡng, tránh đối phó qua loa, đại khái.

Ví dụ: Trong tiết 43 Nói và nghe kể về một trải nghiệm của em (có thể trải nghiệm buồn, vui, hạnh phúc, ngưỡng mộ…đáng nhớ của các em để chia sẻ cùng thầy cô và các bạn).

Với đề bài này dàn ý có thể lập như sau:

- Mở bài: giới thiệu về trải nghiệm đáng nhớ.

- Thân bài: Kể lại diễn biến trải nghiệm đáng nhớ.

+ Giới thiệu thời gian, không gian xảy ra câu chuyện và những nhân vật liên quan.

+ Kể lại các sự việc trong câu chuyện theo trình tự hợp lí (thời gian, không gian, nguyên nhân – kết quả, mức độ quan trọng của sự việc…).

- Kết bài: Nêu cảm xúc của người viết và rút ra ý nghĩa, sự quan trọng của trải nghiệm đối với bản thân.

Giáo viên phân nhóm cho học sinh (mỗi nhóm khoảng 5 đến 7 học sinh) theo hai cách như sau:

Một là: Phân mỗi nhóm một nội dung như là mở bài, thân bài, kết bài.

Hai là: Các nhóm chuẩn bị một bài hoàn thiện để luyện nói.

Trước mỗi giờ luyện nói, giáo viên cần cho học sinh chuẩn bị đề tài trước khoảng một tuần. Có thể giao cho các em cùng một đề tài hay chia lớp từ 4 đến 6 nhóm, mỗi nhóm một đề tài (nếu tiết học có nhiều đề tài). Vào giờ học, giáo viên cần cho thời gian để các em có thể chuẩn bị tư thế trước khi lên nói. Có thể là cá nhân tự chuẩn bị, có thể là cho nhóm thảo luận để chọn đại diện lên nói.

Hướng dẫn học sinh hình thành thói quen dùng kĩ thuật 1-3-2-1 (một lời cảm ơn, ba lời khen, hai thắc mắc, một góp ý) khi nhận xét bài nói của bạn vì đa số các em khi nhận xét thường ít khen mà chủ yếu tìm ra khuyết điểm của bạn làm cho bạn tự ti, không dám nói ở tiết sau.

Ví dụ: Nói và nghe: Kể về một trải nghiệm của em

+ Một lời cảm ơn: Cảm ơn bạn đã kể về trải nghiệm của mình; cảm ơn bạn đã cho mình nghe một trải nghiệm rất thú vị.

+ Ba lời khen: Bạn đã chuẩn bị bài rất kỹ; lời nói của bạn vừa phải, dễ nghe; bạn đã có sự giao lưu với mọi người; bạn đã biết kết hợp với ánh mắt, nụ cười, điệu bộ khi nói; bài nói của bạn rất tốt....

+ Hai thắc mắc: Học sinh đặt câu hỏi bất kì liên quan đến bài nói để bạn giải đáp.

+ Một góp ý: Bạn nên kể kỹ hơn về chuyến trải nghiệm; bạn nên kết hợp thêm yếu tố biểu cảm vào bài nói; bạn chưa được mạnh dạn lắm, chưa nhìn về phía người nghe...( lưu ý phần góp ý giáo viên cũng tập cho học sinh cách góp ý nhẹ nhàng, tránh dùng những từ ngữ khó nghe làm cho người nói buồn và tự ti: Bài nói của bạn còn quá sơ sài, bạn cần chuẩn bị bài nói kỹ hơn).

Để kích thích học sinh, giáo viên nên đánh giá khen ngợi, khuyến khích bằng cách cho điểm hay tặng những tràng pháo tay động viên sau mỗi bài nói tốt. Giáo viên có thể chuẩn bị kẹo, bánh để tặng thưởng cho học sinh sau khi hoàn thành bài nói để tạo nên một bầu không khí lớp học vui vẻ, cởi mở, nơi tất cả học sinh đều có cơ hội thể hiện bản thân.

Có thể nói khâu chuẩn bị bài ở nhà và những lời khen ngợi, động viên của giáo viên trong tiết luyện nói của môn Ngữ văn nói chung và Ngữ văn 6 nói riêng đóng vai trò rất quan trọng, bởi vì nó giúp học sinh xác định rõ nội dung cần nói, tự tin hơn khi phát biểu, rèn luyện tư duy logic và diễn đạt mạch lạc, tăng hiệu quả tiếp nhận và phản hồi và phát triển kỹ năng giao tiếp và thuyết trình. Cho nên chuẩn bị bài ở nhà chính là nền tảng để học sinh luyện nói hiệu quả, góp phần phát triển năng lực ngôn ngữ và tư duy toàn diện.

Giải pháp 3: Đa dạng hóa các hoạt động tổ chức

Một giờ luyện nói mà giáo viên chỉ chăm chăm mời lần lượt hết em này rồi đến em kia lên bảng để thể hiện thì tiết luyện nói sẽ nhanh chóng nhàm chán và đôi khi trở thành áp lực đối với học sinh. Do vậy, tôi đã đa dạng hóa các hoạt động tổ chức như: chia sẻ cặp đôi, hoạt động nhóm (vẽ tranh liên quan đến nội dung bài nói và giới thiệu; thực hiện bằng tiểu phẩm, kết hợp trình chiếu Powerpoint nội dung sẽ nói có lồng ghép hình ảnh, video liên quan...), sử dụng sơ đồ tư duy, nên tiết luyện nói sinh động hơn và thu hút người nghe hơn.

Ví dụ tiết nói và nghe: Kể về một trải nghiệm của em ở bài 1. Tiết này đã có các tiết hướng dẫn lập dàn ý, thực hành viết bài trước đó nên tôi đã cho học sinh vẽ sơ đồ tư duy thể hiện dàn ý của mình (Có thể làm ở nhà hoặc trên lớp), đây là cách giáo viên vừa cho các em làm quen với cách học mới đồng thời các em sẽ hứng thú hoạt động và nhớ rõ về dàn ý của mình, nhờ vậy các em dễ dàng nói trong tiết nói và nghe. Đối với hoạt động này thì học sinh trường Trung học cơ sở ... rất thích và 100% các em đều tự giác thực hiện dưới sự hướng dẫn của giáo viên.

Với tiết nói và nghe: Thảo luận về giải pháp khắc phục nạn ô nhiễm môi trường tôi đã sử dụng kết hợp nhiều hình thức khác nhau như: Vẽ tranh về nạn chặt phá rừng, một tiểu phẩm về vấn đề xả rác bừa bãi trong khuôn viên trường hay trình chiếu Powerpoint về ô nhiễm không khí, ô nhiễm nguồn nước... với những hình thức này thì người nói phải chuẩn bị kỹ và người nghe cũng bị thu hút.

Hoặc nói và nghe: Chia sẻ một trải nghiệm về nơi em sống hoặc từng đến. Tiết này tôi hướng dẫn các em có thể kết hợp với tranh ảnh hoặc Powerpoint để giới thiệu, có thể kết hợp mở đầu bằng một đoạn nhạc ngắn về vùng đất đó.... Năm học trước ở bậc tiểu học các em đã được đi tham quan các khu di tích Đại Nội ở Huế, năm nay các em lên lớp 6, tôi đã hướng dẫn các em nhớ lại và ghi chép để làm tư liệu cho bài nói của mình và tôi tin chắc rằng đến tiết nói và nghe, học sinh sẽ hào hứng chia sẻ về trải nghiệm của mình và các bạn nghe cũng hứng thú đánh giá, nhận xét về bài nói của bạn.

100% học sinh phải được nói và nghe, tuy nhiên vì thời lượng tiết học chỉ có 45 phút sẽ không tránh khỏi việc có nhiều em chưa được nói. Tôi đã ứng dụng các phần mềm, ứng dụng như Zalo, Mesenger để các em thỏa sức luyện tập và phát huy khả năng nói của mình.

Dựa vào phần chuẩn bị các em luyện tập và thu lại video. Video đó được gửi lên zalo để cô giáo và các bạn có thể vào xem và góp ý. Khi được góp ý thì bài nói của các em trở nên hoàn thiện hơn, bước đầu các em tự tin hơn và mạnh dạn nói trước nhóm cũng như trước tập thể lớp. Việc được xem sản phẩm nói của các bạn cũng là cơ hội để các em tự chỉnh sửa và hoàn thiện cho mình. Năm học này, ngay từ bài đầu tiên, tôi đã cho em chưa được nói trước lớp tập nói và quay video nộp lên nhóm Zalo của 3 lớp, các em đã tập nhiều lần trước khi quay nộp cho cô nên đa số các bài nói của các em đều khá tốt.

..................

Xem thêm trong file tải về.

Mời các bạn tham khảo các Sáng kiến kinh nghiệm hay và chất lượng khác trên chuyên mục Học tập của HoaTieu.vn.