Hoạt động của GV và HS

Nội dung chính

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập

HĐ cá nhân

GV: Đọc câu ca dao và nói những hiểu biết của em về lễ hội Trò Xuân Phả.

“HS: lắng nghe, tiếp nhận nhiệm vụ

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập

GV: Gợi ý, hỗ trợ học sinh thực hiện nhiệm vụ

HS: Suy nghĩ, trả lời

Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận

HS:Trình bày kết quả

GV: Gọi HS nhận xét và bổ sung

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

GV: Chuẩn kiến thức và dẫn vào bài mới

HS: Lắng nghe, vào bài mới

Hoạt động của GV và HS

Nội dung chính

Tiết 1:

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập

HĐ cặp đôi

GV: Đọc các thông tin dưới đây, kết hợp với hiểu biết của mình em hãy cho biết một số nét đặc sắc của trò Xuân Phả?

1. Cho biết nguồn gốc của trò Xuân Phả?

2. Đọc mục “em có biết tìm hiểu

3. Thời gian tổ chức của trò Xuân Phả? GV cho hs xem video một số của trò Xuân Phả? HS: lắng nghe, tiếp nhận nhiệm vụ

1. Một số nét đặc sắc của trò Xuân Phả

a. Nguồn gốc

- Trò Xuân Phả là một trong những loại hình nghệ thuật trình diễn dân gian có từ lâu đời ở xứ Thanh, diễn ra tại địa danh Xuân Phả nên có tên là trò Xuân Phả (hay còn gọi là trò Ngũ quốc lân bang đồ tiến cống), mô phỏng 5 quốc gia đến tiến cống vua nước Đại Việt, mang theo lễ vật và những tiết mục múa hát đặc sắc đến chúc mừng, gồm: Hoa Lang, Ai Lao, Ngô Quốc, Chiêm Thành và Tú Huần.

Địa danh Xuân Phả trước đây gọi là làng Láng (tức làng Xuân Phả) thuộc xã Xuân Trường, huyện Thọ Xuân. Theo sử sách, trong số 12 xứ Láng cổ thuộc huyện Lôi Dương xưa (Thọ Xuân ngày nay), thời kì đầu xây dựng làng mạc, Xuân Phả có tên gọi là láng Trang. Khoảng thế kỉ XV, láng Trang đổi tên thành Xuân Phổ (có tài liệu viết là Xuân Phố) huyện Lôi Dương và sau Xuân Phổ được đổi tên thành Xuân Phả.

Theo truyền thuyết, vào thời vua Đinh, đất nước có giặc ngoại xâm. Vua Đinh Bộ Lĩnh sai sứ giả đi khắp nơi cầu người hiền tài giúp ba quân cùng đánh giặc cứu nước. Sứ giả nhận mệnh đi đường thuỷ ngược dòng sông Chu thì gặp dông tố nên phải trú lại nghè Xuân Phả. Trong đêm đó, sứ giả mộng thấy một vị thần tự xưng là Thành hoàng làng hiến kế đánh giặc. Tỉnh giấc, cho là thần hiển linh, sứ giả vội về kinh đô bẩm cáo lại nhà vua. Vua cho rằng đây là kế sách hay đã làm theo và quả nhiên thắng giặc, đất nước an bình. Để tỏ lòng biết ơn Thành hoàng làng Xuân Phả, vua đã ban đạo sắc phong hiệu cho Thành hoàng làng Xuân Phả là “Đại Hải Long Vương Hoàng Lang tướng quân”, truyền cho dân làng Xuân Phả lập đền thờ và ban thưởng năm điệu múa trò đặc sắc để hằng năm dân làng dâng lên Thành hoàng trong ngày hội làng.

b. Thời gian tổ chức

- Lễ hội Xuân Phả diễn ra trong hai ngày mồng 9 và mồng 10 tháng 2 (âm lịch) gồm phần lễ và phần hội. Trong đó, phần lễ thành kính, linh thiêng với lễ rước văn, rước sắc, rước cỗ, rước trò về nghè và lễ tế Thành hoàng làng; phần hội sôi động, náo nhiệt bởi các trò diễn.

Từ xa xưa, các trò diễn trong hội làng Xuân Phả được chia đều cho các giáp: giáp Thượng, Trung, Trường múa trò Hoa Lang; giáp Giữa múa trò Lục Hồn Nhung (Tú Huần); giáp Đoài múa trò Chiêm Thành; giáp Đông múa trò Ai Lao; giáp Yên múa trò Ngô Quốc. Hiện nay, các trò vẫn theo lệ cũ và do người dân các làng đảm nhận: làng Thượng diễn trò Hoa Lang; làng Trung diễn trò Tú Huần; làng Đoài, làng Liên Thành diễn trò Chiêm Thành; làng Đông diễn trò Ai Lao và làng Yên diễn trò Ngô Quốc.

c. Các hoạt động đặc sắc của trò Xuân Phả

Trò Xuân Phả có hai phần: kéo trò và diễn trò.

* Phần kéo trò từ các giáp lên Cửa Nghè (ngoài Nghinh Môn) gồm ba trò:

+ Kéo hội: Mỗi giáp cử 2 thanh niên làm thủ lĩnh, dẫn đoàn thanh niên của giáp mặc áo lương, quần trắng, đầu chít khăn đỏ, lưng thắt khăn xanh, tay cầm cờ đỏ tập trung ở thửa ruộng bên nghè, kéo vào cửa1.

+ Trò chạy giải: Các giáp chọn 12 người chạy giỏi vượt qua ruộng khô, ruộng nước, bờ cây để giành các giải: giải Nhất (120 đồng tiền), giải Nhì (90 đồng tiền) và giải Ba

được thẻ nào thì chạy về nghè, cấm xô đẩy (nếu xô đẩy nhau là vi phạm, bị coi là bất kính và bị loại ngay).

+ Trò chèo thuyền múa nan: Chọn 12 cô gái ở các giáp múa chèo thuyền. Mỗi bên 6 cô cầm chèo và múa hát.

* Phần diễn trò trước sân nghè gồm năm trò: Hoa Lang, Chiêm Thành, Ai Lao, Ngô Quốc và Lục Hồn Nhung.

Hình 1.4. Tư thế múa đặc trưng của 5 điệu múa trong trò Xuân Phả

Phần diễn trò trước sân nghè gồm năm trò: Hoa Lang, Chiêm Thành, Ai Lao, Ngô Quốc và Lục Hồn Nhung.

1) Trò Hoa Lang là trò múa hát, mô phỏng người nước Hoa Lang (Hà Lan) đến tiến cống vua Đại Việt.

Trò này có 17 nhân vật trong các vai: 1 ông chúa, 1 mế nàng, 2 lính hầu, 10 quân và 2 người điều khiển kì lân. Trang phục của người múa là áo dài 5 thân màu xanh nước biển có trang trí hoa văn phù hợp với các nhân vật. Riêng áo của chúa ông có rồng vàng trước ngực, đuôi rồng vắt qua vai kéo về sau áo.

Hình 1.5. Điệu múa quạt trò Hoa Lang

Diễn xuất: Sau khi ông chúa đọc văn tế trước Thành hoàng thì tiếp tục diễn các điệu trò như: phi ngựa, đấu roi, kéo quạt, múa siên đao, múa phất cờ, múa cờ lẹm, ngửa người phía sau. Cuối cùng, dàn quân theo 2 hàng dọc có chúa và mế nàng đứng đầu 2 hàng, cầm mái chèo làm động tác chèo thuyền và hát theo nhịp trống. Nội dung lời hát từ nước Hoa Lang sang chúc mừng đức vua.

2) Trò Chiêm Thành (hay trò Xiêm), không có lời thoại, chỉ múa, không hát, mô

phỏng người Chiêm Thành sang tiến cống vua Đại Việt.

Hình 1.6. Điệu múa trong trò Chiêm Thành

Nhân vật có 14 nhân vật gồm: 1 ông chúa, 1 mế nàng, 2 phỗng và 10 quân (gọi là con). Trang phục múa của nhân vật trò Chiêm Thành màu đỏ có mặt nạ gỗ, sơn đỏ, mũ có sừng.

Diễn xuất: Đội hình theo hàng dọc, chân khuỳnh, hoặc bước bước một, hoặc nhảy cả 2 chân, tay chống hông, ngửa lưng về phía sau. Động tác cơ bản là giật vai, mặt ngửa phía sau; động tác đi nghiêng hoặc nhảy ngồi, tay tung hoa (nắm tay lại rồi xoè tung ra hai bên hay tung lên trên). Cuối cùng, mế nàng ra tay cầm quạt, vừa nhảy vừa quạt cho chúa, quay sang quạt cho lính với thái độ âu yếm.

3) Trò Ai Lao (hay trò Lào) không có lời thoại, không hát, chỉ múa. Nhân vật có 19 nhân vật gồm:

1 ông chúa, 2 mế nàng, 2 lính hầu,

1 quản tượng, 10 quân, 1 người đội lốt hổ, 2 người đội lốt voi.

Diễn xuất: Hổ nhảy ra dẹp đám; quản tượng và voi ra lượn vòng. Voi hổ cúi chào và vào khuất. Lính ra đón cáng của chúa và mế nàng. Chúa và quân múa diễn trước hương án. Phất cờ, hổ và voi ra. Tất cả đi vòng.

Hình 1.7. Điệu múa sênh của trò Ai Lao

4) Trò Ngô quốc:

Nhân vật có 17 nhân vật gồm: 1 chúa Ngô, 2 mế nàng, 2 lính, 2 nàng tiên, 10 quân (có thể thêm các nhân vật thầy thuốc, thầy địa lí, Ngô bán kẹo). Trang phục cầu kì như người Hoa ở Việt Nam.

Hình 1.8. Điệu nhảy múa trong trò Ngô Quốc

Diễn xuất: 2 nàng tiên ra múa trước hương án. Sau đó, chúa và 10 quân ra, chân bước tay múa cuộn cổ bàn tay sau xếp thành 2 hàng dọc, múa và quỳ xuống trước hương án đọc văn tế. Chúa và quân đứng lên múa. Chúa cầm siêu đao múa. Quân cầm mái chèo xếp hàng dọc. Chúa và mế nàng bước gần hương án, quân quỳ và hạ mái chèo làm động tác chèo thuyền và hát cho đến hết.

5) Trò Lục Hồn Nhung (hay trò Tú Huần) có mặt nạ.

Nhân vật có 13 nhân vật gồm: 1 mẹ (mặt nạ trẻ), 10 con (5 cặp mặt nạ phân biệt 1 răng, 2 răng, 3 răng, 4 răng, 5 răng); 1 cố già (mặt nạ cố ông rất già); 1 người hầu (không mặt nạ).

Diễn xuất: Người hầu dìu cố già nhún nhảy bước theo nhịp trống, đi một vòng sân khấu chào rồi đi vào. Người mẹ cúi chào trước hương án vái lạy, rồi đứng lên cất tiếng “hú”, đàn con bên trong cất tiếng “hẹ” và mỗi bên 5 người nhảy ra. Tiếp theo, mẹ lượn vòng xếp 2 hàng dọc. Mẹ đứng giữa 2 hàng hú một tiếng, tất cả đứng trước hương án vái rồi đứng lên theo nhịp trống. Tất cả ngồi xổm, nhảy cóc từng đôi đối mặt vào nhau vươn người sang trái – gõ sênh, sang phải – gõ sênh. Mẹ “hú” tất cả xoay thành vòng tròn cuối cùng thành hai hàng dọc vừa gõ sênh, vừa hát, gõ sênh và lắc lư.

Mỗi trò diễn trong lễ hội làng Xuân Phả đều mang ý nghĩa riêng: trò Hoa Lang mô phỏng người nước Hoa Lang (một bộ tộc ở Cao Ly) đến tiến cống vua Đại Việt; trò Ai Lao mô phỏng người nước Ai Lao (Lào) sang tiến cống; trò Chiêm Thành (một bộ tộc ở phía nam nước Đại Cồ Việt) mô phỏng người Chiêm Thành sang tiến cống; trò Lục Hồn Nhung còn gọi là Tú Huần (tên một bộ tộc phía bắc nước Đại Cồ Việt) sang tiến cống; trò Ngô Quốc (tên một quốc gia thời cổ đại ở Trung Quốc) sang tiến cống vua Đại Việt. Trong các trò diễn, trò Tú Huần được lưu truyền rộng rãi hơn cả.

Trong trò Xuân Phả có hệ thống trò diễn độc đáo, dung nạp, quy tụ nhiều loại hình nghệ thuật như múa hát âm nhạc, trang phục nghệ thuật biểu diễn, truyền tải tích trò. Đây chính là một quá trình lựa chọn, tiếp thu tinh hoa của các nghệ thuật khác. Về tổng thể, trò Xuân Phả là sự hài hoà giữa nghệ thuật cung đình với nghệ thuật dân gian.

Hình 1.9. Đội múa trò Tú Huần biểu diễn tại nghè Xuân Phả

Hình 1.9. Nhạc cụ dùng trong các trò múa

Hình 1.10. Mặt nạ trong trò Xuân Phả

d. Những ý nghĩa của trò diễn

Lễ hội Xuân Phả nhằm ca ngợi Thành hoàng làng Xuân Phả, vua Lê Thái Tổ, ca ngợi chiến thắng giặc Minh của dân tộc ta ở thế kỉ XV.

Trải qua lịch sử hình thành và phát triển hàng ngàn năm, những yếu tố cung đình trong trò Xuân Phả đã được dân gian hoá trở thành di sản văn hoá riêng của người dân làng Xuân Phả. Những điệu múa trong trò Xuân Phả vui tươi, uyển chuyển, nhịp nhàng, mạnh mẽ,... hấp dẫn, cuốn hút người xem.

Trò Xuân Phả có sức sống trường tồn trong sinh hoạt văn hoá tinh thần của người dân xứ Thanh. Những trò diễn đã ăn sâu trong đời sống văn hoá, trở thành nếp sinh hoạt văn hoá mỗi dịp đầu xuân của người Xuân Phả. Lễ hội Xuân Phả chứa đựng yếu tố thiêng liêng, là nét đẹp văn hoá tín ngưỡng thấm sâu vào đời sống tinh thần của người dân địa phương.

Hình 1.11. Trò diễn Xuân Phả

trong lễ hội Lam Kinh

2. Bảo tồn phát huy giá trị văn hóa của trò Xuân Phả

Cùng với quá trình tranh đấu, xây dựng cuộc sống, người Xuân Phả đã luôn vun đắp tạo nên những giá trị văn hoá tinh thần độc đáo. Đặc biệt, người Xuân Phả luôn tự hào với câu ca: “Ăn bánh với giò không bằng xem trò làng Láng”, hay “Không có Xuân Phả thì đó chưa phải là lễ hội xứ Thanh”. Trò Xuân Phả là một trong những di sản văn hoá phi vật thể đặc sắc của người Xuân Phả nói riêng, người xứ Thanh nói chung.

Theo các cụ cao niên trong làng Xuân Phả, năm 1936, trò Xuân Phả được vua Bảo Đại mời vào biểu diễn tại Hội chợ Kinh đô Huế; từng được biểu diễn tại Sài Gòn và Hà Nội. Năm 1939, nhà hoạt động nghệ thuật Bou-rin (người Pháp) đã xin đưa trò Xuân Phả sang biểu diễn tại Mỹ, nhưng việc không thành do Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ. Trải qua thời gian với nhiều biến động, trò diễn và lễ hội Xuân Phả đã từng bị gián đoạn và mai một.

Đầu những năm 2000, lễ hội Xuân Phả đã được ngành văn hoá, chính quyền và người dân địa phương khôi phục lại. Với ý thức trách nhiệm cao, người dân Xuân Phả là chủ nhân chính giữ gìn các giá trị văn hoá đặc sắc đó. Các nghệ nhân đã mở những lớp truyền nghề cho người dân; tổ chức nhiều buổi dạy múa định kì cho học sinh trong các hoạt động ngoại khoá kết hợp giữa nhà trường và cộng đồng.

Kể từ đó, trò Xuân Phả được tổ chức hằng năm, góp phần lớn trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá phi vật thể độc đáo này. Không chỉ diễn trong phạm vi làng xã, trò Xuân Phả còn được biểu diễn trong lễ hội Lam Kinh - lễ hội lớn của tỉnh Thanh Hoá với ý nghĩa mang đến cho người dân cuộc sống ấm no, hạnh phúc, thịnh vượng. Di sản văn hoá ấy đã góp phần làm nên màu sắc rực rỡ của bức tranh văn hoá xứ Thanh. Ngày 16/9/2016, Trò Xuân Phả đã được Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hoá phi vật thể quốc gia (Quyết định số 3247/2016/QĐ-BVHTTDL

Hình 1.12. Nghệ nhân truyền dạy những điệu múa trong trò Xuân Phả cho học sinh

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập

GV: Gợi ý, hỗ trợ học sinh thực hiện nhiệm vụ

HS: Suy nghĩ, trả lời

Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận

HS:Trình bày kết quả

GV: GV gọi cặp đôi khác nhận xét, bổ sung

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

GV: Chuẩn kiến thức và ghi bảng

HS: Lắng nghe, ghi bài

Tiết 2,3

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập

HĐ cặp đôi

GV: Đọc các thông tin dưới đây, kết hợp với hiểu biết của mình em hãy cho biết một số hoạt động của trò Xuân Phả?

GV cho hs xem video một số các hoạt động của trò Xuân Phả?

Những ý nghĩa của trò Xuân Phả?

HS: lắng nghe, tiếp nhận nhiệm vụ

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập

GV: Gợi ý, hỗ trợ học sinh thực hiện nhiệm vụ

HS: Suy nghĩ, trả lời

Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận

HS:Trình bày kết quả

GV: GV gọi cặp đôi khác nhận xét, bổ sung

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

GV: Chuẩn kiến thức và ghi bảng

HS: Lắng nghe, ghi bài

Tiết 4

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập

HĐ cặp đôi

GV: Đọc các thông tin dưới đây, kết hợp với hiểu biết của mình em hãy cho biết một giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của trò Xuân Phả?

GV cho hs xem video một số hoạt động của trò Xuân Phả và giải pháp

HS: lắng nghe, tiếp nhận nhiệm vụ

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập

GV: Gợi ý, hỗ trợ học sinh thực hiện nhiệm vụ

HS: Suy nghĩ, trả lời

Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận

HS:Trình bày kết quả

GV: GV gọi cặp đôi khác nhận xét, bổ sung

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

GV: Chuẩn kiến thức và ghi bảng

HS: Lắng nghe, ghi bài