Nghệ thuật khắc hoạ nhân vật phản diện trong Mã Giám Sinh mua Kiều

Phân tích nghệ thuật khắc hoạ nhân vật Mã Giám Sinh

Đoạn trích “Mã Giám Sinh mua Kiều” thuộc nội dung phần thứ hai “Gia biến và lưu lạc” trong tác phẩm Truyện Kiều. Nội dung đoạn trích nói về việc Mã Giám Sinh đến mua Kiều. Đây là khoảng thời gian đánh dấu cho sự bất hạnh đầu tiên ập đến trong cuộc đời của Kiều. Trong bài viết này Hoatieu xin chia sẻ dàn ý phân tích nghệ thuật khắc hoạ nhân vật phản diện trong Mã Giám Sinh mua Kiều, mời các bạn cùng tham khảo.

• Kiều thăm mộ Đạm Tiên đọc hiểu
• Đọc hiểu Thúc Sinh từ biệt Thúy Kiều (5 đề)

Dàn ý phân tích Mã Giám Sinh mua Kiều

1. Đôi nét về tác giả, tác phẩm:

a. Thời đại: Nguyễn Du sinh trưởng trong một thời đại có nhiều biến động dữ dội. Xã hội phong kiến Việt Nam khủng hoảng sâu sắc, bộ máy chính quyền suy thoái, giai cấp thống trị tranh quyền đoạt lợi, quan Thanh xâm lược khiến đời sông nhân dân khổ cực. Phong trào nông dân khởi nghĩa nổ ra liên tục, đỉnh cao là cuộc khởi nghĩa Tây Sơn đã “Một phen thay đổi sơn hà”. Những thay đổi kinh thiên động địa ấy tác động mạnh tới nhận thức tình cảm của Nguyễn Du để ông hướng ngòi bút của mình vào hiện thực, vào “Những điều trông thấy mà đau đớn lòng”.

b. Gia đình: Sinh ra và lớn lên trong một gia đình đại quý tộc có truyền thống khoa bảng và văn chương. Cha là Nguyễn Nghiễm từng là tể tướng, anh trai là Nguyễn Khán làm quan to dưới triều Lê. Mồ côi cha năm 9 tuổi, mồ côi mẹ năm 12 tuổi. Ông được thừa hưởng ghen thông minh từ người cha, từ dòng họ bề thế, thừa hưởng từ mẹ giỏi nghề ca xướng trái tim biết rung động. Chính gia đình là cái nôi nghệ thuật để ươm nên mầm xanh tài năng của ông.

c. Cuộc đời: Nguyễn Du là người thông minh, trầm lặng, ít nói có năng khiếu văn học bẩm sinh, ham học, có hiểu biết sâu rộng và từng trải, có vốn sống phong phú với nhiều năm lưu lạc, tiếp xúc với nhiều cảnh đời, nhiều con người, số phận khác nhau... Ông từng đi sứ sang Trung Quốc, qua nhiều vùng đất Trung Hoa rộng lớn với nền văn hoá rực rỡ. Cuộc đời có nhiều thăng trầm, gặp nhiều bão táp, trĩu nặng suy tư nếm trải nhiều cay đắng nên thấu hiểu được lòng người. Nguyễn Du là con người có trái tim giàu lòng yêu thương, nhân ái, đa sầu, đa cảm. Chính nhà thơ đã từng viết trong Truyện Kiều “Chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài”. Mộng Liên Đường Chủ Nhân trong lời Tựa Truyện Kiều cũng đề cao tấm lòng của Nguyễn Du với con người, với cuộc đời: “Lời văn tả ra hình như có máu chảy ở đầu ngọn bút, nước mắt thẩm trên tờ giấy khiến ai đọc đến cũng phải thấm thía, ngậm ngùi, đau đớn đến đứt ruột...”. Nếu không phải có con mắt trông thấu cả sáu cõi, tấm lòng nghĩ suốt cả nghìn đời thì tài nào có cái bút lực ấy.

d. Đoạn trích “Mã Giám Sinh mua Kiều”

- Là phần đầu của phần “Gia biến và lưu lạc”, là nốt nhạc buồn, khởi đầu cho cung đàn bạc mệnh của cuộc đời Kiều kéo dài suốt mười lăm năm lưu lạc. Đoạn trích đã thể hiện nghệ thuật xây dựng nhân vật phản diện đặc sắc của Nguyễn Du, qua đó bóc trần bản chất xấu xa, xảo trá, đê tiện của tên “buôn thịt bán người” Mã Giám Sinh.

2. Những vấn đề cơ bản:

Khác với nhân vật chính diện Nguyễn Du miêu tả bằng bút pháp ước lệ lý tưởng hoá nhân vật, thì nhân vật phản diện người đọc lại thấy tài năng nghệ thuật của Nguyễn Du: miêu tả nhân vật phản diện bằng ngòi bút hiện thực, khắc hoạ tính cách nhân vật qua diện mạo, cử chỉ, hành động qua đó bộc lộ tính cách nhân vật.

a. Về diện mạo, cử chỉ:

- Lời nói cộc lốc, vô văn hoá. “Hỏi tên rằng... – Hỏi quê rằng...” câu trả lời nhát gừng không có chủ ngữ, không thèm thưa gửi.

- Diện mạo: dù đã ngoài bốn mươi - cái tuổi “Quá niên trạc ngoại tứ tuấn” mà ngày ấy đã phải lên chức ông - nhưng Mã Giám Sinh vẫn cố tỏ ra trẻ trung để đi cưới vợ “Mày râu nhẵn nhụi, áo quần bảnh bao” với diện mạo của một gã trai râu cạo “nhẵn nhụi” (từ “nhẵn nhụi” thường được dùng cho đồ vật hơn là cho người), ăn mặc “bảnh bao”, đỏm dáng, chải chuốt thái quá, có thể nói là diêm dúa, thành lố bịch, giả dối, không có dáng của một bậc quân tử.

- Cảnh thầy tớ nhặng xị, nhâng nháo: “trước thầy sau tớ lao xao”. Có lẽ đây đều cùng một phường buôn người nên thầy tớ không phân mình.

- Khi vào nhà, cử chỉ của hắn thật thô lỗ, quen thỏi “thị của khinh người”: “ghế trên ngồi tót sỗ sàng”. Ghế trên là ghế dành cho bậc cao niên, trưởng bối, Mã Giám Sinh đi hỏi vợ là hàng con cháu mà lại ngồi vào đó, còn với cử chỉ rất nhanh và sỗ sàng. “ngồi tót” là một từ ngữ rất tượng hình miêu tả hành động vô văn hoá ấy. Chỉ tiết này đã tố cáo Mã Giám Sinh đích thực là một kẻ vô học.

b. Về bản chất, Mã Giám Sinh là điển hình của bản chất con buôn lưu manh với đặc tính giả dối, bất nhân và vì tiền.

- Giả dối từ lai lịch xuất thân mù mờ. Mã Giám Sinh xuất hiện trong vai người có học đi mua tì thiếp, tên họ và quê quán đều chẳng mấy rõ ràng: Mã Giám Sinh có thể hiểu là học sinh trường Quốc Tử Giám, cũng có thể là chức giám sinh mua được của triều đình, không rõ hắn thuộc loại nào; quê ở xa “viễn khách” mà lại nói “cũng gần”. Như vậy rõ ràng hắn đã hai lần nói dối để che giấu tung tích và dễ bề lừa gạt. Đến tướng mạo, tỉnh danh cũng giả dối, tuổi tác đã nhiều nhưng lại cố tỏ ra tô vẽ cho trẻ, ra vẻ thư sinh phong lưu, lịch sự mà “trước thầy sau tớ lao xao” rất láo nháo, ô hợp.

- Bản chất bất nhân vì tiền của Mã Giám Sinh bộc lộ qua cảnh mua bán Thuý Kiều. Bất nhân trong hành động, thái độ đối xử với Kiều lạnh lùng, vô cảm trước nỗi đau, nhan sắc, tài hoa của Kiều – hắn coi Kiều như một món hàng, coi sắc, tài của nàng chỉ như giá trị của hàng hoá - cái có thể khiến hắn kiếm lời.

- Sau khi đã đắn đo cân sắc cân tài, ép tài đàn “ép cung cầm nguyệt”, thử tài thơ “thử bài quạt thơ”, bằng lòng vừa ý, hắn mới “tuỳ cơ dắt dìu”. Bất nhân trong tâm lý lạnh lùng, vô cảm trước gia cảnh của Kiều và tâm lý mãn nguyện, hợm hĩnh: “Tiền lưng đã sẵn việc gì chẳng xong”. Lời nói lúc đầu nghe có vẻ văn hoa, lịch sự, biết người biết của: “Rằng mua ngọc đến Lam Kiều – Sinh nghe xin dạy bao nhiêu cho tường?”, nhưng cũng chỉ được có một câu và sự mua bán vẫn lộ liễu. Với con buôn, tiền nong là chuyện sinh tử nên đến lúc này hắn buộc phải nói nhiều để mặc cả, dìm giá, tìm cách mua hàng với giá “hời nhất”: “cò kè bớt một thêm hai” đến “giờ lâu” mới “ngã giá”. Câu thơ gợi cảnh kẻ mua, người bán đưa đẩy món hàng, túi tiền được cởi ra, thắt vào, nâng lên, đặt xuống. Chi tiết mặc cả một cách tỉ tiện và trắng trợn vừa thể hiện thực chất màn kịch “lễ vấn danh” chỉ là cảnh buôn thịt bán người trắng trợn, vừa tố cáo Mã Giám Sinh đích thị là kẻ buôn người lọc lõi đáng ghê tởm, cái mặt nạ hỏi vợ của hắn lúc đầu đã rơi tuột từ lúc nào.

- Nhân vật phản diện Mã Giám Sinh được miêu tả bằng ngôn ngữ trực diện, bút pháp hiện thực. Nguyễn Du kết hợp nghệ thuật kể chuyện với miêu tả ngoại hình, cử chỉ, ngôn ngữ đối thoại để khắc hoạ tính cách nhân vật hoàn hảo cả về diện mạo và tính cách, rất cụ thể sinh động, mang ý nghĩa khái quát về một hạng người giả dối, vô học, bất nhân trong xã hội. Tất cả làm nổi bật bản chất con buôn lọc lõi của hắn. Vì tiền, y sẵn sàng chà đạp lên nhân phẩm con người lương thiện.

* Tấm lòng nhân đạo của Nguyễn Du thể hiện qua đoạn trích:

- Tác giả đã tỏ thái độ khinh bị, căm phẫn sâu sắc đối với bọn buôn người, tố cáo thực trạng xã hội xấu xa, lên án thế lực đồng tiền chà đạp lên nhân phẩm, tài sắc con người, làm khuynh đảo cả trật tự xã hội, làm thoái hoá đạo đức con người qua cách tác giả miêu tả nhân vật Mã Giám Sinh.

- Thái độ ấy được bộ lộ qua cách miêu tả nhân vật phản diện bằng ngôn ngữ tả thực, cách dùng từ ngữ mia mai, châm biếm, lên án: bộ mặt mày râu nhẫn nhụi cho thấy sự thiếu tự nhiên, râu cạo nhẵn, lông mày tỉa tót rất trai lơ. Hai chữ “nhẵn nhụi” gợi cảm giác về một sự trơ, phẳng lì, bất cận nhân tỉnh. áo quần bảnh bao là áo quần trưng diện cũng thiếu tự nhiên. Hai chữ “bảnh bao” thường dùng để khen áo quần trẻ em chứ ít dùng cho người lớn. Sự đả kích ngầm càng sâu cay hơn khi một người đã chạc ngoại tứ tuần lại tỉa tót công phu, cố tô vẽ cho mình ra dáng trẻ. Hành động gật gù tán thưởng món hàng: “Mặn nồng một vẻ một ưa” chẳng khác gì cử chỉ đê tiện “lẩm nhẩm gật đầu” của Sở Khanh sau này.

- Thái độ của Nguyễn Du tố cáo thế lực đồng tiền chà đạp lên con người thể hiện qua lời nhận xét: “Tiền lưng đã có, việc gì chẳng xong”. Lời nhận xét có vẻ khách quan nhưng chứa đựng trong đó cả sự chua xót lẫn căm phẫn. Đồng tiền biến nhan sắc thành món hàng tủi nhục, biến kẻ táng tận lương thâm thành kẻ mãn nguyện, tự đắc. Thế lực đồng tiền cùng với thể lực lưu manh hùa với nhau tàn phá gia đình Kiêu, tản phá cuộc đời Kiều.

- Nguyễn Du còn thể hiện niềm cảm thương sâu sắc trước thực trạng tài sắc con người bị hạ thấp, bị chà đạp, bị biến thành hàng hoá; cảm thông với nỗi đau của những con người phải chịu bao nhiêu nghịch cảnh trong xã hội phong kiến bất nhân ngang trái. Tác giả bộc lộ thái độ ấy qua ngòi bút miêu tả ước lệ, nhà thơ như hoá thân vào nhân vật để nói lên nỗi đau đớn, tủi hổ của Kiều.

Mời các bạn tham khảo thêm các thông tin hữu ích khác trên chuyên mục Học tập - Lớp 9 của HoaTieu.vn.