Phân tích giá trị nội dung và nghệ thuật tác phẩm Một người Hà Nội

Truyện ngắn “Một người Hà Nội” được viết năm 1990, in trong tập truyện “Hà Nội trong mắt tôi” (1995), là tác phẩm tiêu biểu của Nguyễn Khải ở giai đoạn sáng tác gắn với công cuộc đổi mới của đất nước. Trong bài viết này Hoatieu xin chia sẻ dàn ý phân tích tác phẩm Một người Hà Nội có kèm theo bài văn mẫu phân tích đánh giá tác phẩm Một người Hà Nội, mời các bạn cùng tham khảo.

• Đọc hiểu Một người Hà Nội

1. Dàn ý phân tích Một người Hà Nội

1. Mở bài: Giới thiệu khái quát về tác giả, tác phẩm.

- Nhà văn được rèn luyện, trưởng thành trong quân ngũ. Một trong những cây bút hàng đầu của văn xuôi VN từ sau cách mạng tháng 8/1945.

- Nhà văn luôn xông xáo, bám sát thời sự, khả năng phát hiện vấn đề, phân tích tâm lý sâu sắc.

- Tác phẩm “Một người Hà Nội” - Tác giả muốn khắc đậm bản lĩnh cốt cách người Hà Nội.

2. Thân bài:

* Tóm tắt nội dung chính của truyện

Truyện xoay quanh nhân vật cô Hiền, một “hạt bụi vàng” của thủ đô nghìn năm văn hiến. Cô xinh đẹp, thông minh, lại sinh ra trong một gia đình giàu có lương thiện khiến nhân vật “tôi” phải trân trọng, ngưỡng mộ. Thời trẻ, cô mở một xa-lông văn học, giao lưu với khách văn chương trí thức. Đến tuổi lập gia đình, cô chọn một ông giáo Tiểu học trong sự ngỡ ngàng của biết bao người. Suốt thời kháng chiến chống Pháp, vợ chồng cô vẫn sống ở Hà Nội một cách đường hoàng, sung túc, sinh hoạt nền nếp, lễ nghi bất chấp xung quanh đói khổ, buông tuồng. Cô Hiền làm nghề hoa giấy và có cái mặt tư sản nhưng không bị cải tạo vì cô chẳng bóc lột ai. Khi người con cả xin vào chiến trường, cô không ngăn cản. Cậu thứ hai thi được điểm cao nên trường giữ lại. Năm 1975, con cả của cô trở về và đã là thượng úy. Cô Hiền tổ chức bữa ăn bạn bè như mấy chục năm nay cô vẫn làm mỗi tháng. Nhân vật “tôi” chuyển vào Sài Gòn sinh sống nhưng cứ ra Hà Nội lại ghé vào thăm cô Hiền. “Tôi” tỏ ý buồn phiền về lối ứng xử xuống cấp của người Hà Nội thời nay. Cô Hiền kể cho anh nghe chuyện cây si bật gốc vì bão ở đền Ngọc Sơn.

* Phân tích đánh giá chủ đề của truyện

- Chủ đề của Một người Hà Nội là nói về bản chất kinh kì trong một người Hà Nội bình thường, từ đó khẳng định vẻ đẹp và chiều sâu văn hóa của những người Hà Nội nói chung.

- Nhan đề tác phẩm như kết lắng lại những suy tư của tác giả về bà Hiền - một người Hà Nội tiêu biểu trong những người Hà Nội. Trong mắt nhìn của tác giả, bà Hiền là biểu tượng của đất Hà thành, một thế hệ mang đậm “chất kinh kì” còn ở lại cùng Hà Nội hôm nay.

- Đồng thời, khi truyện ngắn này được đưa vào tập truyện Hà Nội trong mắt tôi (1995), nhan đề vừa gợi một biểu tượng về Hà Nội, kích thích trí tò mò, hứng thú của độc giả vừa thể hiện những suy tư của tác giả về con người, tính cách, lối sống Hà Nội trước những biến thiên của lịch sử.

* Phân tích, đánh giá những nét đặc sắc về nghệ thuật của tác phẩm (cốt truyện, nhân vật, tình huống, lời thoại, người kể chuyện…)

* Nhân vật “tôi”:

- Giỏi quan sát, từng trải qua nhiều biến động của thời cuộc, biết trân trọng giá trị văn hóa và biết quý trọng những con người có bản lĩnh văn hóa như cô Hiền.

- Một người lính, một người bình thường trong cuộc đời.

* Nhân vật cô Hiền:

Lai lịch: Bà Hiền xuất thân từ một gia đình nề nếp. Đó là người phụ nữ có nhan sắc, thông minh và rất yêu Hà Nội.

Vẻ đẹp: Bà Hiền được xây dựng là người người phụ nữ thức thời mà vẫn mang đậm vẻ đẹp truyền thống. Vẻ đẹp đó của bà được thể hiện trong cách sống, xếp nghĩ, nếp sinh hoạt, văn hóa ứng xử; được miêu tả trong nhiều thời điểm khác nhau trên dòng lưu chuyển của hiện thực lịch sử.

- Nếp sống:

+ Về hôn nhân: Bà Hiền có một quan điểm rất nghiêm túc đúng đắn về hôn nhân. Bạn đời của bà không phải là một ông quan nào mà là một ông giáo cấp tiểu học, hiền lành, chăm chỉ. Bà luôn đặt trách nhiệm làm vợ, làm mẹ lên trên mọi thú vui khác.

+ Về việc sinh con, dạy con: bà Hiền có một nhận thức đúng đắn, tiến bộ: chấm dứt việc sinh đẻ vào năm bốn mươi tuổi, để có điều kiện nuôi dạy con cái một cách chu đáo để chúng có thể “sống tự lập”; luôn dạy con phải sống cho thật chuẩn mực, đúng cốt cách văn hóa của người Hà Nội.

+ Về việc quản lý gia đình: Chủ động, tự tin trong vai trò của người mẹ,người vợ.

-> Như vậy, có thể thấy, bà Hiền là người thông minh, thức thời, tháo vát và sắc sảo.

- Nếp sinh hoạt: không thay đổi trước biển động của thời cuộc, vẫn giữ nếp của một người Hà Nội phong lưu

- Cách ứng xử trước thời cuộc: Trong kháng chiến chống Mỹ: Bà có ý thức trách nhiệm với cộng đồng, đau đớn mà bằng lòng đồng ý cho hai con ra trận.

Qua nếp sinh hoạt, cách ứng xử có thể thấy, bà Hiền là người bản lĩnh, luôn có ý thức giữ gìn nền nếp gia phong, truyền thống của đất kinh kì, là người thắng thắn, giàu lòng tự trọng.

à Cách sống, nếp nghĩ, nếp sinh hoạt, văn hóa ứng xử của bà Hiền trước những biến động lớn lao của đất nước đã thể hiện bản lĩnh cá nhân của một con người từng trải, giàu lòng tự trọng, trách nhiệm; thể hiện vẻ đẹp và chiều sâu văn hóa của người Hà Nội, sức sống bất diệt của Hà thành.

" Là người giàu lòng tự trọng, có ý thức trách nhiệm với cộng đồng.

àBà Hiền là một người phụ nữ xinh đẹp, có phong cách sang trọng, quí phái. Có suy nghĩ sâu xa khi xây dựng gia đình. Có quan niệm sống và giáo dục con cái một cách đúng đắn, sâu sắc. Có niềm tin vào giá trị, sức mạnh của những truyền thống văn hóa tốt đẹp. Giữa thời Hà Nội sống trong kinh tế thị trường, bà vẫn giữ cái phong cách của người Hà Nội: phong lưu, nề nếp, văn hóa.

- Đánh giá chủ đề và ý nghĩa của nhân vật trong việc thể hiện chủ đề, rút ra ý nghĩa đối với cuộc sống

+ Qua nhân vật bà Hiền - nhân vật trung tâm của tác phẩm, nhà văn đã có những phát hiện thú vị, bất ngờ về chất kinh kì trong một người Hà Nội bình thường. Từ đó, nhà văn khẳng định vẻ đẹp và chiều sâu văn hóa của những người Hà Nội nói chung; khẳng định sức sống bền bỉ của các giá trị văn hóa mang nét đẹp Hà Nội; gửi gắm niềm thiết tha gìn giữ các giá trị ấy cho hôm nay và cho cả mai sau. Từ đó chúng ta thêm yêu quý, tự hào về văn hoá, đất nước, con người Việt Nam trong mối quan hệ chặt chẽ với lịch sử, với quá khứ dân tộc, với quan hệ gia đình và nối tiếp thế hệ.

+ Qua tác phẩm, nhà văn bộc lộ những đổi mới trong quan niệm nghệ thuật về con người: con người được soi chiếu trong nhiều góc độ, nhiều bình diện của cuộc sống, được đánh giá chủ yếu theo những chuẩn mực văn hóa, lịch sử mang đậm chất nhân văn.

3. Kết bài: Khái quát nội dung chính; khẳng định giá trị của tác phẩm

* Nghệ thuật:

- Nghệ thuật trần thuật:

+ Đặt một sự việc, một hiện tượng trước nhiều cách đánh giá.

+ Kể bằng đối thoại, bằng phân tích, bình luận.

- Nghệ thuật xây dựng nhân vật: Khắc họa tính cách nhân vật qua lời kể và đối thoại.

* Cô Hiền là người luôn có ý thức giữ gìn nền nếp gia phong, truyền thống của đất kinh kì, là một nhân cách sống biết tự trọng.

2.  Phân tích đánh giá tác phẩm Một người Hà Nội

Trải qua hàng nghìn năm Văn hiến, Hà Nội đã trở thành mảnh đất kết tinh bao tinh hoa của đất trời, là nơi hội tụ cảm xúc của biết bao thế hệ thi sĩ. Vùng đất Kinh kì dường như đã hóa thân thành nhân vật có tâm hồn trong văn thơ, chẳng cần xô bồ hay hối hả, Hà Nội vẫn để lại dấu ấn riêng gây thương nhớ. Truyện ngắn Một người Hà Nội của Nguyễn Khải đã để lại trong lòng người đọc biết bao cảm xúc dạt dào, để lại một vẻ đẹp tinh tế chân thật mang đậm màu sắc Hà Thành.

Nguyễn Khải sinh ra tại Hà Nội, ông đã trải qua nhiều bước ngoặt lớn trong cuộc đời mình. Một người Hà Nội được không viết năm 1990. Tác phẩm khắc họa rõ vẻ đẹp tính cách tâm hồn của một con người Hà Nội qua biết bao thăng trầm biến động của đất nước. Nhan đề tác phẩm như kết lắng lại những suy tư của tác giả về bà Hiền - một người Hà Nội tiêu biểu.

Trong mắt của tác giả, bà Hiền là biểu tượng của đất Hà Thành, một thế hệ mang đậm chất kinh kỳ còn ở lại Hà Nội hôm nay. Đồng thời truyện ngắn này được đưa vào tập truyện Hà Nội trong mắt tôi năm 1995. Nhan đề vừa gợi một biểu tượng về Hà Nội kích thích trí tò mò, hứng thú của độc giả vừa thể hiện những suy tư của tác giả về con người, tính cách lối sống Hà Nội trước những biến thiên của lịch sử.

Truyện xoay quanh nhân vật bà Hiền, một “hạt bụi vàng” của thủ đô nghìn năm văn hiến. Bà Hiền - nhân vật chính của truyện xuất thân từ một gia đình nề nếp. Bà là một người phụ nữ hội tụ cả hai yếu tố nhan sắc và sự thông minh và đặc biệt bà rất yêu Hà Nội. Bà Hiền được xây dựng là một người phụ nữ thức thời mà vẫn mang đậm vẻ đẹp truyền thống. Vẻ đẹp đó của bà được thể hiện trong cách sống, suy nghĩ nếp sinh hoạt, văn hóa ứng xử, được miêu tả trong nhiều thời điểm khác nhau trên dòng lưu truyền của hiện thực lịch sử. Về hôn nhân, bà có một quan điểm rất nghiêm túc đúng đắn về hôn nhân. Bạn đời của bà không phải là một ông quan nào mà là một ông giáo cấp tiểu học, hiền lành, chăm chỉ. Bà luôn đặt trách nhiệm làm vợ, làm mẹ trên mọi thú vui khác. Về việc sinh con bà Hiền có nhận thức đúng đắn tiến bộ chấm dứt việc sinh đẻ vào năm 40 tuổi để có điều kiện dạy dỗ các con một cách chu đáo và để chúng có thể sống tự lập; luôn dạy con phải sống cho thật chuẩn mực đúng cách văn hóa người Hà Nội. Về việc quản lý gia đình, bà là người chủ động tự tin trong vai trò của người mẹ người vợ. Như vậy có thể thấy bà Hiền là người thông minh, thức thời tháo vát và sắc sảo. Nếp sinh hoạt của bà không thay đổi trước biến động của thời cuộc, bà vẫn giữ nếp Hà Nội phong lưu. Trong kháng chiến chống Mỹ, bà rất ý thức trách nhiệm với cộng đồng, đau đớn ở bằng lòng đồng ý cho hai con ra trận. Qua nếp sinh hoạt, cách ứng xử có thể thấy bà Hiền là người có bản lĩnh, luôn giữ ý thức giữ gìn nề nếp gia phong, truyền thống của đất kinh kỳ, là người thẳng thắn giàu lòng tự trọng. Qua cách sống, nếp nghĩ, nếp sinh hoạt, văn hóa ứng xử của bà Hiền trước những biến động lớn lao của đất nước đã thể hiện bản lĩnh cá nhân của một con người từng trải giàu lòng tự trọng trách nhiệm thể hiện vẻ đẹp chiều sâu văn hóa của người Hà Nội, sức sống bất diệt của Hà Thành. Bà Hiền chính là người giàu lòng tự trọng có ý thức trách nhiệm với cộng đồng.

Bà Hiền là một con người luôn lưu giữ những nét đẹp của người Hà Nội, luôn nuôi dưỡng niềm tin vào cuộc sống. Dù cơn lốc thị trường làm xói mòn đi nếp sống của người Hà Nội ngàn năm văn vật nhưng nó không làm lay chuyển được ý thức của con người luôn tin vào giá trị văn hóa bền vững của Hà Nội không thể mất đi. Bà Hiền vẫn lau đánh cái bát bày thủy tiên, phòng khách của bà nhiều năm vẫn không hề thay đổi. Bà quan niệm rằng “Với người già, bất kể ai, cái thời đã qua luôn là thời vàng son, mỗi thế hệ đều có thời vàng son của họ. Hà Nội thì không thế. Thời nào nó cũng đẹp, một vẻ đẹp riêng cho mọi lứa tuổi”. Đấy chính là niềm tin mãnh liệt vào những giá trị cổ truyền. Nhà văn còn đem hình ảnh cây si cổ thụ vào phần cuối của truyện với thái độ ngợi ca nhân vật với sự trân trọng những giá trị tâm linh. Cây si bật gốc đổ lên mái đền Ngọc Sơn nhưng nhờ vào tình yêu và niềm tin của con người mà nó đã sống lại. Sự sống lại cây cổ thụ là niềm lạc quan tin tưởng của tác giả vào sự phục hồi những giá trị tinh thần của Hà Nội. Những giá trị văn hóa bền vững sẽ không mất đi, nhà văn ao ước những giá trị ấy sẽ hóa thân vào hiện tại “Một người như cô phải chết đi thật tiếc, một hạt bụi vàng của Hà Nội rơi xuống chìm sâu vào lớp đất cổ. Những hạt bụi vàng lấp lánh đâu đó ở mỗi góc phố Hà Nội hãy mượn gió mà bay lên cho đất kinh kỳ lung linh chói sáng những ánh vàng”.

Như vậy ta thấy bà Hiền là một người phụ nữ xinh đẹp, có phong cách sang trọng quý phái, có suy nghĩ sâu xa khi xây dựng gia đình. Bà có quan điểm sống và giáo dục con cái một cách đúng đắn sâu sắc. Có niềm tin vào giá trị sức mạnh của những truyền thống văn hóa tốt đẹp. Giữa thời Hà Nội sống trong kinh tế thị trường, bà luôn vẫn giữ cái phong cách của người Hà Nội, phong lưu nền nếp, văn hóa.

Làm nên thành công của tác phẩm nói chung và xây dựng nhân vật bà Hiền nói riêng là nhờ vào ngôn ngữ kể chuyện đặc sắc, có tính cá thể hóa. Nhà văn ít miêu tả, chủ yếu là kể, kể bằng quan sát, phân tích và bình luận sắc sảo giàu ý nghĩa. Giọng điệu trần thuật mang tính trải đời, tự nhiên, trĩu nặng suy tư, giàu chất khái quát, đa thanh, mang đậm yếu tố tự truyện qua “cái tôi”, giọng kể tự tin xen lẫn hoài nghi, tự hào xen lẫn tự nhiên tăng tính chân thật, khách quan.

Qua nhân vật bà Hiền nhà văn đã có những phát hiện thú vị bất ngờ về chất kinh kì trong một người Hà Nội bình thường. Từ đó, nhà văn khẳng định vẻ đẹp và chiều sâu văn hóa của những người Hà Nội nói chung, khẳng định sức sống bền bỉ của giá trị văn hóa mang nét Hà Nội, đất nước con người Việt Nam với lịch sử quá khứ dân tộc, với mối quan hệ gia đình và tiếp nối các thế hệ. Qua tác phẩm nhà văn bộc lộ những đổi mới trong quan điểm nghệ thuật về con người. Con người được soi chiếu trong góc độ, nhiều bình diện của cuộc sống, được đánh giá chủ yếu theo những chuẩn mực văn hóa lịch sử mang đậm chất nhân văn. Một người Hà Nội của Nguyễn Khải là truyện ngắn rất đặc sắc và để lại giá trị to lớn cho nền văn học nước nhà. Trong cái nhìn của ông, con người mảnh đất kinh kỳ hiện lên với vẻ đẹp đậm màu truyền thống. Tác phẩm cho người đọc thấy được vẻ đẹp của người Hà Nội đích thực.

Mời các bạn tham khảo thêm các thông tin hữu ích khác trên chuyên mục Lớp 11 của HoaTieu.vn.