Phân tích bài Nếp nhà

Văn bản Nếp nhà là một hồi ức, chiêm nghiệm sâu sắc của người kể chuyện về bà cô – một người phụ nữ Hà Nội truyền thống, sống có nguyên tắc, có trí tuệ và nhân cách đáng kính. Thông điệp chính của tác phẩm chính là giữ gìn nhân cách, sống lương thiện, có đạo lý và truyền thống gia đình là điều quý giá, đáng trân trọng hơn cả vật chất, đặc biệt trong thời đại mà đồng tiền dễ làm người ta đổi thay. Sau đây là bài văn mẫu phân tích tác phẩm Nếp nhà sẽ giúp các em học sinh hiểu hơn về ý nghĩa của tác phẩm.

• Đọc hiểu Nếp nhà

Dàn ý phân tích Nếp nhà

Mở bài: Giới thiệu tác giả, nhận xét chung về tác phẩm.

Thân bài:

* Tóm tắt ngắn gọn đoạn trích truyện: Truyện kể về nhân vật tôi mỗi lần ra Hà Nội việc đầu tiên là tôi phải tới thăm bà cô tôi. Vì bà là cái túi khôn của tôi mà. Bà đã tám mươi tuổi, vẫn minh mẫn, khôn ngoan. Bà cô và gia đình ở một ngôi nhà đẹp, một cửa hàng tuyệt vời ngay giữa một đại lộ trung tâm trông thẳng ra hồ Hoàn Kiếm. Ngày nào cũng có vài nhóm người tới hỏi nhưng bà cụ chỉ nhã nhặn trả lời: “Tôi không có ý định bán hoặc cho thuê cái nhà này.” Cho thuê cũng nhiều tiền lắm. Đã có người hỏi thuê chỉ mấy chục mét vuông của gian ngoài thôi, mỗi tháng trả năm ngàn đô, trên mười cây vàng. Vẫn là không, không bán mà cũng không cho thuê. Các con vẫn đi làm cho nhà nước, không buôn bán gì cả, không mánh mung gì cả. Cho đến bây giờ đã sang tuổi tám mươi bà vẫn biết từ chối những đồng tiền rất hợp pháp ắt hẳn phải có một tính toán khôn ngoan nào đó. Cái khôn ngoan cao siêu chứ không phải là khôn vặt

* Chủ đề của truyện: Sự hạnh phúc, ấm êm trong gia đình là sự gắn kết chặt chẽ, sự yêu thương, chân thành của mỗi thành viên trong gia đình.

* Phân tích các biểu hiện để làm rõ chủ đề của truyện:

- Phân tích nhân vật bà cô:

+ Vẻ đẹp của người cô là sự kết tinh vẻ đẹp trí tuệ của một con người Hà Nội.

+ Người cô cùng gia đình sống trong thời buổi xã hội những sự thay đổi hào nhoáng về vẻ bề ngoài, mà vẫn giữ cốt cách của người Hà Nội xưa.

(Dẫn chứng: Trong cái nhìn của người cháu (nhân vật tôi), nếp sống của gia đình người cô có phần đối lập với số đông mọi người. Dân tình đang chạy theo son phấn, nước hoa, khoác lên người những bộ quần áo kiểu cách mới (con gái Hà Nội mặc quần chẽn đen, gót xẻ, có dải buộc dưới bàn chân, mặc măng tô lửng, hoặc đi bít tất đen dài, quần cộc, áo vét trùm qua mông; đàn ông cũng diện lắm, áo vét tông các kiểu, thắt cà vạt đủ mầu, giầy đen). Vậy mà một nhà giàu của Hà Nội như nhà người cô có dư điều kiện để thay đổi lại không chịu thay đổi: Vẫn mấy chiếc xe máy đã cũ, và vẫn còn nhiều xe đạp, loại xe đạp cà tàng từ những năm nào. Trời nắng các em đi xe máy, trời mưa đi xe đạp, đỡ phải rửa xe; cách ăn mặc của cô cùng các con cũng chẳng có gì sang hơn, như trước đây).

+ Trong mối quan hệ gia đình, vẻ đẹp người Hà Nội trong người cô thể hiện ở việc gìn giữ nếp nhà.

(Dẫn chứng: Một đại gia đình ba thế hệ cùng sống chung dưới một mái nhà, ăn chung một bếp ăn, có đủ cả dâu, rể mà lại rất êm thấm. Có lẽ chính người cô là sợi dây kết nối bền chặt các thành viên trong gia đình, để dưới con bão táp của nền kinh tế thị trường, khi nhiều giá trị truyền thống bị lung lay thì nếp nhà của gia đình bà vẫn tồn tại bền vững bao năm nay).

+ Trong mối quan hệ với các nàng dâu, bà có suy nghĩ thật công tâm.

(Dẫn chứng: Qua câu nói: “Đúng là tôi có phần phải chịu nó nhưng nó cũng có phần phải chịu tôi, mỗi bên chịu một nửa”. Câu nói đó cho thấy tư tưởng tiến bộ của người cô về mối quan hệ mẹ chồng - nàng dâu, muốn mối quan hệ ấy tốt đẹp thì cả hai bên cùng phải vun đắp. Bà tâm niệm con dâu là vàng trời cho, mình không có công đẻ ra nó, cũng không nuôi nó ăn học ngày nào, bỗng dưng nó về nhận mình là mẹ, sinh con đẻ cái cho dòng họ, cáng đáng mọi việc từ trẻ đến già nên bà không bao giờ hoạnh họe con dâu, luôn tôn trọng các con dâu thật lòng nên nhận được sự yêu quý từ hai nàng dâu: “Con ở với mẹ còn thoải mái hơn ở nhà với mẹ con”).

+ Còn với con rể, bằng cái nhìn sâu sắc của người từng trải. (DC: Bà vô cùng tinh tế khi thấu hiểu suy nghĩ của con rể, dùng lời khuyên con rể, con gái về ở cùng để thuận tiện cho công việc, chăm sóc con cái mà không khiến cho con rể thấy tự ti, xấu hổ khi phải nhờ vả bên nhà vợ).

+ Bà là linh hồn của “nếp nhà”, là trụ cột của hạnh phúc vững bền.

(Dẫn chứng: Bà đưa ra lí do giúp nếp nhà của gia đình bà vẫn tồn tại bền vững dù hoàn cảnh xã hội, thời thế có thay đổi. Lí do đó chỉ gói gọn trong một việc tưởng chừng giản đơn mà thật khó thực hiện biết bao: “Trong nhà này, ba đời nay, không một ai biết tới câu mày, câu tao”. Bà quan niệm hạnh phúc của một gia đình không phải tự nhiên mà có, nó phải được các thành viên trong gia đình có ý thức vun trồng, thế hệ này truyền lại cho thế hệ tiếp theo).

=> Những suy nghĩ, lời nói và hành động của người cô cho thấy ở bà một trí tuệ sâu sắc, vượt lên khỏi những vật chất tầm thường của cuộc sống, một người mẹ coi trọng hạnh phúc gia đình, biết tôn trọng các con, dùng sự chân thành để đối xử với các con.

- Các nhân vật khác: Người kể chuyện, con trai, con dâu, con rể…không trực tiếp xuất hiện. Nhưng qua lời của người kể chuyện họ cũng góp phần làm cho câu chuyện sâu sắc hơn, có điểm nhấn hơn…góp phần làm nổi bật nhân vật bà cô, làm nổi bật chủ đề của câu chuyện.

- Nghệ thuật thể hiện chủ đề :

+ Ngôi kể: Sử dụng ngôi kể thứ nhất, người kể chuyện xưng “tôi”, tạo sự gần gũi, đồng cảm giữa người kể chuyện và người đọc; người kể chuyện là người trực tiếp tham gia vào câu chuyện làm cho câu chuyện sinh động, chân thực.

+ Ngôn ngữ: giản dị, cá thể hóa (lời nói của người cô logic, rõ ràng thể hiện sự sắc sảo, thông minh, tự tin, am tường nhân thế).

+ Cốt truyện: Cốt truyện đơn tuyến, không có nhiều nhân vật, các tình tiết không quá cầu kì, phức tạp gần gũi với tâm lí HS; khơi dậy sự đồng cảm cho độc giả.

+ Nghệ thuật xây dựng và khắc hoạ tâm lí nhân vật: Xây dựng nhân vật chủ yếu qua ngôn ngữ, hành động khiến cho các nhân vật hiện lên vừa chân thực gần gũi vừa thấy được chiều sâu trong suy nghĩ, tư duy của nhân vật. Qua đó, khơi gợi, thôi thúc bạn đọc cố gắng hướng đến những giá trị truyền thống tốt đẹp, bền vững để góp phần xây dựng nếp nhà của mình thêm hạnh phúc.

+ Giọng điệu khách quan khi trần thuật.

- Đánh giá : Khẳng định giá trị của tác phẩm; Liên hệ (nếu có); chỉ ra thông điệp của tác phẩm: Qua tác phẩm nhà văn muốn nhắn nhủ: Gia đình là tế bào của XH, là nơi giáo dục uốn nắn con người. Mỗi người cần biết trân trọng giữ gìn nếp nhà, bởi đó là cội nguồn của hạnh phúc và thành công.

c) Kết bài: Khái quát lại giá trị, ý nghĩa của truyện, nêu suy nghĩ, bài học của bản thân.

Viết bài văn phân tích truyện ngắn Nếp nhà

Trong văn học Việt Nam hiện đại, Nguyễn Khải là một cây bút giàu suy tư, thường quan tâm đến các vấn đề đạo đức, nhân sinh và những biến chuyển của con người trong xã hội mới. Truyện ngắn “Nếp nhà” là một trong những tác phẩm sâu sắc của ông, viết về một gia đình Hà Nội truyền thống giữa dòng chảy hiện đại, từ đó khơi gợi những suy nghĩ thiết tha về giá trị của hạnh phúc gia đình và sự gìn giữ nếp nhà – một giá trị văn hoá lâu đời của dân tộc.

Truyện kể về nhân vật “tôi” – một người cháu mỗi lần ra Hà Nội đều đến thăm bà cô, người được anh coi như “cái túi khôn” của mình. Bà cô đã tám mươi tuổi nhưng vẫn minh mẫn, khôn ngoan và đầy bản lĩnh. Gia đình bà sống trong một ngôi nhà khang trang nhìn thẳng ra Hồ Gươm – nơi có giá trị lớn về kinh tế. Dù có nhiều người hỏi thuê, trả giá rất cao, bà vẫn kiên quyết từ chối vì không muốn đánh đổi sự yên ổn, nếp sống của gia đình lấy đồng tiền. Điều đó khiến người cháu thán phục, bởi ông hiểu rằng, sự từ chối đó không đơn thuần là cố chấp, mà là một sự khôn ngoan sâu sắc – “khôn ngoan cao siêu” chứ không phải khôn vặt. Nét đẹp sâu xa hơn của gia đình ấy là cách họ giữ được sự hoà thuận, êm ấm, gắn bó giữa các thế hệ, các thành viên – điều mà theo bà cụ, phải mất nhiều đời vun đắp, giáo dục mới có được.

Chủ đề chính của tác phẩm chính là ca ngợi sự ấm êm, hạnh phúc của một gia đình được xây dựng trên nền tảng của tình yêu thương, sự thấu hiểu và đặc biệt là nếp sống văn hóa – thứ được gọi là “nếp nhà”. Đây là một giá trị truyền thống cần được trân trọng và gìn giữ trong xã hội hiện đại.

Bà cô – nhân vật trung tâm của tác phẩm – là hiện thân của vẻ đẹp trí tuệ, đạo đức và bản lĩnh của con người Hà Nội xưa. Bà là người biết sống đúng mực, hiểu đời, hiểu người. Trong bối cảnh xã hội thay đổi, nhiều người chạy theo vật chất và hình thức, thì bà và gia đình vẫn giữ cho mình lối sống giản dị, không cầu kỳ, không chạy theo thời thượng. Dẫn chứng rõ nét là việc cả gia đình dù có điều kiện nhưng vẫn sử dụng xe cũ, ăn mặc giản dị và sống tiết kiệm. Qua đó, Nguyễn Khải khắc họa một con người sống có nguyên tắc, có chiều sâu văn hóa, không dễ bị cuốn theo dòng xoáy của đồng tiền hay trào lưu nhất thời.

Điều đáng quý hơn cả là cách bà cô gìn giữ “nếp nhà” – thứ tài sản vô giá truyền từ đời này sang đời khác. Gia đình bà có đến ba thế hệ cùng chung sống, đầy đủ dâu rể nhưng vẫn luôn hòa thuận, vui vẻ. Bà chính là linh hồn của gia đình, là người tạo nên sự kết nối vững bền giữa các thế hệ. Bà không lấy quyền làm mẹ chồng để áp đặt con dâu, mà ứng xử một cách văn minh và nhân hậu. Câu nói của bà: “Đúng là tôi có phần phải chịu nó, nhưng nó cũng có phần phải chịu tôi, mỗi bên chịu một nửa” là một tuyên ngôn đầy hiểu biết, công bằng về mối quan hệ mẹ chồng – nàng dâu. Bà coi con dâu là “vàng trời cho”, trân trọng, thấu hiểu và sống tử tế, nhờ vậy mà các con dâu cũng yêu quý bà thật lòng. Đây là một cách ứng xử giàu tính nhân văn, mang tư tưởng tiến bộ vượt thời đại.

Không chỉ với con dâu, bà cũng vô cùng tinh tế trong quan hệ với con rể. Thay vì phô trương hay gây áp lực, bà lựa lời để khuyên con gái đưa chồng về sống cùng, vừa giúp đỡ, vừa không khiến con rể cảm thấy tự ti. Tất cả đều được bà làm một cách khéo léo, bằng cái tâm và trí tuệ của một người từng trải.

Câu nói của bà: “Trong nhà này, ba đời nay, không một ai biết tới câu mày, câu tao” là minh chứng rõ nhất cho nếp nhà mà bà đã vun đắp. Với bà, hạnh phúc gia đình không phải món quà bất ngờ hay sự cầu xin, mà là kết quả của một quá trình rèn luyện, giáo dục, và xây dựng trong nhiều thế hệ. Đây chính là thông điệp sâu sắc nhất mà tác phẩm muốn gửi gắm đến người đọc.

Các nhân vật khác như con trai, con dâu, con rể… không xuất hiện trực tiếp nhưng qua lời kể của nhân vật “tôi”, họ đều góp phần làm nổi bật chân dung người cô – trụ cột vững chắc của gia đình.

Về mặt nghệ thuật, truyện sử dụng ngôi kể thứ nhất, giúp người đọc cảm nhận rõ hơn tình cảm, sự tôn kính và thán phục của người cháu đối với bà cô. Ngôn ngữ giản dị mà sâu sắc, cách xây dựng nhân vật qua lời nói, hành động rất tự nhiên, gần gũi. Cốt truyện đơn giản, không có những xung đột gay gắt mà đầy tính suy tư, lặng lẽ nhưng thấm đẫm nhân văn.

Tác phẩm “Nếp nhà” không chỉ là một truyện ngắn cảm động về một người bà, một gia đình Hà Nội xưa, mà còn là một lời nhắc nhở đầy tha thiết về giá trị của truyền thống, của đạo lý, của mái ấm gia đình trong xã hội hiện đại. Qua tác phẩm, nhà văn Nguyễn Khải như muốn nhắn nhủ: "Gia đình là tế bào của xã hội. Nếu mỗi người biết giữ gìn nếp nhà, trân trọng tình thân, sống tử tế với nhau, thì hạnh phúc không ở đâu xa, mà bắt đầu ngay từ những điều nhỏ bé trong ngôi nhà của chính mình."

“Nếp nhà” là một truyện ngắn sâu sắc cả về nội dung lẫn nghệ thuật. Tác phẩm không chỉ ca ngợi những con người có nhân cách cao đẹp mà còn khơi dậy trong mỗi chúng ta ý thức về việc xây dựng và giữ gìn hạnh phúc gia đình. Là một học sinh, đọc truyện ngắn này, em thấm thía hơn giá trị của gia đình, hiểu rằng hạnh phúc không tự đến, mà cần được vun đắp bằng tình yêu thương, sự bao dung và những nguyên tắc đạo đức bền vững – đó chính là “nếp nhà”.

Mời các bạn tham khảo thêm các thông tin hữu ích khác trong nhóm Lớp 12 thuộc chuyên mục Học tập của HoaTieu.vn.