Soạn bài Tôi đã học tập như thế nào?

Bài soạn Tôi đã học tập như thế nào? của Mác-xim Gorki trong chương trình Ngữ văn 11 bộ sách Chân trời sáng tạo tập 2 sẽ giúp học sinh hiểu rõ hơn về con đường tự học kiên trì và đầy gian khổ mới có được thành công. Qua bài soạn chi tiết này, các em sẽ nắm được những ý chính trong tác phẩm, như tinh thần tự học bền bỉ, lòng đam mê tri thức và ý chí vượt qua hoàn cảnh khó khăn.

Bài soạn còn hướng dẫn học sinh phân tích các chi tiết nổi bật, rút ra bài học giá trị cho bản thân trong hành trình học tập và rèn luyện. Đây sẽ là tài liệu hữu ích giúp các em chuẩn bị bài tốt trước khi đến lớp và nâng cao khả năng cảm thụ văn học.

Trước khi đọc

Bạn đã học tập như thế nào trong những năm ở Tiểu học? Hãy hồi tưởng và chia sẻ với mọi người một kỉ niệm (vui/buồn) về việc học tập của bạn trong quãng thời gian đó.

Gợi ý:

• Học tập chăm chỉ, đạt được kết quả cao.
• Kỉ niệm: lần đầu tiên bị điểm kém, không học bài bị cô giáo phạt,...

Đọc văn bản

Câu 1. Nếu ở vào tình huống bỗng nhiên được cảm thông, khích lệ như Pê-xcốp, bạn sẽ có cảm xúc giống hay khác với cảm xúc của nhân vật này?

Ý kiến: giống/khác cảm xúc của nhân vật

Câu 2. Việc biết “đọc một cách có ý thức năm lên mười bốn tuổi” có phải là một dấu mốc quan trọng trên bước đường học tập, trưởng thành của Pê-xcốp không? Vì sao?

Việc biết “đọc một cách có ý thức năm lên mười bốn tuổi” là một dấu mốc quan trọng trên bước đường học tập, trưởng thành của Pê-xcốp. Vì việc “đọc một cách có ý thức” giúp cho Pê-xcốp có thêm nhiều kiến thức, hiểu biết.

Sau khi đọc

Câu 1. Tóm tắt nội dung của văn bản.

Trả lời: Hồi 6 - 7 tuổi, cậu bé Pê-xcốp mồ côi cha, được gửi đến học ở một ngôi trường của nhà thơ. Do chán học, lại bị một số thầy giáo có ác cảm nên cậu thường bày nhiều trò nghịch ngợm, tinh quái. Đến khi gặp Đức Giám mục Gri-xan-phơ, được đức cha khích lệ, câu lại bắt đầu ý thức học tập thì lại phải chịu tang mẹ, gia cảnh trở nên khốn khó. Lên mười tuổi, cậu phải “vào đời” để kiếm sống. Từ đây, nhất là năm 14 tuổi, cậu tự học hỏi từ trong cuộc sống, sách vở. Pê-xcốp từng bước trở thành và trở thành Đại văn hào Nga - M.Go-rơ-ki.

Câu 2. Sự xuất hiện của Đức Giám mục và cuộc trò chuyện giữa ngài với Pê-xcốp cùng các học sinh trong lớp đã có tác động như thế nào đến Pê-xcốp? Bạn có nhận xét gì về cách tác giả thuật lại cuộc trò chuyện này?

Trả lời: Sự xuất hiện của Đức Giám mục và cuộc trò chuyện giữa ngài với Pê-xcốp cùng các học sinh trong lớp đã có tác động mạnh mẽ, sâu sắc đến Pê-xcốp. Cậu xem ngài là một cứu tinh. Tình cảm, trí tuệ và thế giới tinh thần vốn phong phú, trong sáng của cậu bé được Đức Giám mục phát hiện, đánh thức và ghi nhận, biểu dương ngay trong lớp học, trước các thầy giáo và bạn học. Pê-xcốp đã tự phát hiện phần “thú” trong con người mình.

Cách tác giả thuật lại cuộc trò chuyện này: tạo sự tương phản rõ rệt với những gì xảy ra thường ngày, diễn ra trước đó; nội dung cuộc trò chuyện thân tình, ấm áp, gần gũi do Đức Giám mục vừa trò chuyện với Pê-xcốp, vừa trò chuyện với cả lớp; tác giả - người kể chuyện hầu như chỉ kể lại lời của Đức Giám mục, nhưng vẫn giúp người nghe hiểu được tâm tình, tiếng nói của Pê-xcốp…

Câu 3. Bạn hiểu như thế nào về phần “thú”, phần “người” và cuộc đấu tranh giữ hai phần này trong quan niệm của Pê-xcốp? Cách sử dụng ngôi kể, điểm nhìn trong văn bản đã có tác dụng gì trong việc thể hiện cuộc đấu tranh ấy?

Trả lời:

Về phần “thú”, phần “người” và cuộc đấu tranh trong quan niệm của Pê-xcốp:

Trong quan niệm của Pê-xcốp, "phần thú" tượng trưng cho những bản năng thấp kém, sự ích kỷ, thô bạo, và những hành vi phi nhân tính do hoàn cảnh khắc nghiệt gây ra. Ngược lại, "phần người" đại diện cho những phẩm chất cao đẹp của con người như lòng nhân ái, sự hiểu biết, khả năng vươn lên và khát vọng sống tốt đẹp.

Cuộc đấu tranh giữa phần "thú" và phần "người" là một cuộc đấu tranh nội tâm, đầy khó khăn nhưng cần thiết, nhằm vượt qua những ảnh hưởng tiêu cực của môi trường sống để hướng tới hoàn thiện nhân cách. Với Pê-xcốp, việc nuôi dưỡng "phần người" chính là nhờ vào quá trình học tập, rèn luyện bản thân không ngừng.

Về cách sử dụng ngôi kể, điểm nhìn trong văn bản:

Văn bản được kể theo ngôi thứ nhất, với điểm nhìn xuất phát từ chính nhân vật Pê-xcốp (tức Mác-xim Gorki lúc nhỏ). Cách sử dụng ngôi kể này giúp người đọc cảm nhận trực tiếp những suy nghĩ, cảm xúc, những giằng xé nội tâm của nhân vật. Nó tạo ra sự chân thực và sinh động, giúp cho cuộc đấu tranh giữa "phần thú" và "phần người" trở nên gần gũi, thuyết phục hơn. Người đọc không chỉ thấy được những gian khổ, cám dỗ mà Pê-xcốp phải đối mặt mà còn cảm nhận được nghị lực vươn lên đầy cảm động của một con người yêu quý tri thức và khao khát sống tử tế.

Câu 4. Chỉ ra một số điểm khác nhau về nội dung và hình thức nghệ thuật giữa hai phần văn bản trước và sau câu: "Tôi biết đọc một cách có ý thức năm lên mười bốn tuổi". Những khác biệt như vậy có làm mất đi sự thống nhất trong tính chỉnh thể của tác phẩm không?

Trả lời: Một số điểm khác nhau về nội dung và hình thức nghệ thuật giữa hai phần văn bản:

Về nội dung:

Phần trước câu “Tôi biết đọc một cách có ý thức năm lên mười bốn tuổi” chủ yếu kể lại quá trình Pê-xcốp (Mác-xim Gorki) tiếp cận với việc đọc sách trong hoàn cảnh khó khăn, sự háo hức ban đầu nhưng còn thiếu hiểu biết, đọc một cách máy móc, ngây thơ.

Phần sau câu này tập trung vào việc đọc có ý thức: nhân vật không chỉ đọc đơn thuần mà bắt đầu biết suy nghĩ, phản biện, chiêm nghiệm về những gì mình đọc; việc đọc sách giờ đây gắn với sự trưởng thành trong nhận thức và nhân cách.

Về hình thức nghệ thuật:

Phần trước mang đậm sắc thái tự sự, kể chuyện hồn nhiên, đơn giản, nhấn mạnh cảm xúc tò mò, thích thú thuần túy.

Phần sau thiên nhiều hơn về miêu tả tâm trạng, suy ngẫm; giọng văn sâu sắc, trầm lắng hơn, phản ánh sự phát triển về tư duy và ý thức cá nhân.

Sự khác biệt này không làm mất đi tính thống nhất của tác phẩm.

Ngược lại, sự chuyển biến về nội dung và hình thức ấy làm nổi bật quá trình trưởng thành trong nhận thức và tinh thần tự học của nhân vật. Văn bản vẫn thống nhất ở chỗ: xuyên suốt từ đầu đến cuối là hành trình vượt lên hoàn cảnh, khẳng định sức mạnh của tri thức và ý chí trong việc hoàn thiện bản thân. Sự thay đổi về giọng điệu và cách kể chuyện phản ánh đúng sự phát triển tâm lý và nhận thức của Pê-xcốp theo thời gian, làm cho tác phẩm trở nên tự nhiên và thuyết phục hơn.

Câu 5. Phân tích một số chi tiết trong văn bản cho thấy nhận thức của tác giả tại thời điểm viết tác phẩm và nhận thức của nhân vật chính trong quá khứ có những điểm khác biệt. Giải thích lí do đó.

Trả lời:

Phân tích một số chi tiết cho thấy sự khác biệt về nhận thức:

Trong văn bản, nhân vật chính (Pê-xcốp thời niên thiếu) lúc đầu tiếp cận sách với tâm lý hồn nhiên, tò mò, thiếu hiểu biết. Ví dụ, cậu đọc sách mà không hiểu nội dung, đọc như một hình thức để thỏa mãn sự ham thích mới lạ, không có sự chọn lọc hay phân tích.

Ở thời điểm hiện tại (tác giả khi viết lại hồi ký), nhận thức đã trưởng thành, sâu sắc và tự phản tỉnh. Tác giả không chỉ kể lại những trải nghiệm ngây thơ ấy mà còn nhìn nhận, đánh giá chúng một cách chín chắn. Ví dụ, ông ý thức rõ ràng rằng đọc sách cần phải có sự suy nghĩ, chọn lọc, và đó là điều đã giúp ông trưởng thành về trí tuệ lẫn nhân cách.

Giải thích lí do có sự khác biệt:

Sự khác biệt là tất yếu bởi lẽ nhận thức của con người luôn thay đổi theo thời gian, gắn liền với quá trình trưởng thành về tuổi tác, kinh nghiệm sống và vốn tri thức.

Khi còn nhỏ, nhân vật hành động theo cảm xúc và bản năng, thiếu sự phân tích lý trí sâu sắc. Đến khi trưởng thành, với vốn sống phong phú, tác giả có khả năng nhìn lại quá khứ bằng con mắt trải nghiệm, từ đó đánh giá chính xác hơn những hành động, suy nghĩ non nớt thuở nhỏ.

Đồng thời, việc kể lại với sự khác biệt này cũng giúp tác phẩm trở nên chân thực và sâu sắc hơn, thể hiện rõ quá trình phát triển của một con người thông qua tự học và tự rèn luyện.

Câu 6. Phân tích một số chi tiết để làm rõ ý nghĩa của những trải nghiệm thực tế đời sống và tầm quan trọng của việc tự học qua sách đối với nhân vật Pê-xcốp?

Trong văn bản, những trải nghiệm thực tế đời sống của Pê-xcốp hiện lên qua các chi tiết như: sống trong môi trường nghèo khó, tiếp xúc với đủ hạng người trong xã hội, chứng kiến những bất công, những cảnh đời lam lũ. Những trải nghiệm này giúp Pê-xcốp sớm hiểu về bản chất xã hội và hình thành nên ý chí vươn lên mạnh mẽ. Chính thực tế đời sống ấy khiến nhân vật nhận ra rằng kiến thức không tự nhiên đến mà phải tự học, tự tìm kiếm trong gian khó.

Bên cạnh đó, việc tiếp xúc với sách - mặc dù ban đầu còn vụng về, thiếu hiểu biết - dần trở thành nguồn tri thức quý giá, giúp Pê-xcốp mở mang tâm hồn, rèn luyện tư duy, phân biệt thiện ác, đúng sai. Đặc biệt, từ khi biết "đọc một cách có ý thức", Pê-xcốp không còn đọc thụ động mà đã biết suy ngẫm, phản biện, lựa chọn điều hay để học hỏi. Qua đó, ta thấy tự học qua sách không chỉ là con đường để nhân vật tích lũy kiến thức mà còn là cách thức hoàn thiện nhân cách và vượt lên số phận.

Tóm lại:

Những trải nghiệm thực tế đời sống dạy cho Pê-xcốp lòng kiên trì và sự nhẫn nại, còn việc tự học qua sách giúp cậu bồi đắp trí tuệ, xây dựng lý tưởng sống. Hai yếu tố này kết hợp với nhau đã tạo nên một Pê-xcốp mạnh mẽ, bản lĩnh, đặt nền móng cho sự nghiệp văn chương sau này.

Bài tập sáng tạo: Hãy viết về một cuốn sách hoặc một tác phẩm nghệ thuật góp phần thay đổi suy nghĩ của bạn trong đoạn văn khoảng 200 chữ.

Gợi ý trả lời:

Một trong những cuốn sách đã góp phần thay đổi suy nghĩ của tôi chính là "Nhà giả kim" của Paulo Coelho. Cuốn sách kể về hành trình của cậu bé chăn cừu Santiago đi tìm kho báu, nhưng điều quý giá nhất cậu tìm thấy lại không phải là vàng bạc, mà là sự thấu hiểu chính bản thân và ý nghĩa của cuộc sống. Trước khi đọc Nhà giả kim, tôi thường loay hoay với những mục tiêu mơ hồ, dễ dàng nản lòng trước khó khăn. Nhưng từ câu chuyện của Santiago, tôi nhận ra rằng mỗi thử thách trong cuộc đời đều có giá trị riêng và mỗi người cần kiên trì đi đến tận cùng hành trình của mình. Cuốn sách dạy tôi tin vào những giấc mơ, lắng nghe trái tim mình và không sợ thất bại. Ngôn ngữ giản dị, triết lý sâu sắc cùng những hình ảnh ẩn dụ tinh tế trong tác phẩm đã thực sự chạm tới cảm xúc của tôi. Sau khi gấp sách lại, tôi cảm thấy như mình đã lớn hơn, mạnh mẽ hơn và sẵn sàng đối mặt với những khó khăn bằng một tâm thế vững vàng và lạc quan hơn.

Mời các bạn tham khảo thêm các thông tin hữu ích khác trong nhóm Lớp 11 thuộc chuyên mục Học tập của HoaTieu.vn.