Soạn bài Nguyệt cầm

Nguyệt Cầm là một thi phẩm đặc sắc của nhà thơ Xuân Diệu, được giảng dạy trong chương trình Ngữ văn 11, sách Chân trời sáng tạo, mang đậm dấu ấn lãng mạn và tình yêu mãnh liệt của “ông hoàng thơ tình”.

Bài soạn Nguyệt Cầm được biên soạn chi tiết, hỗ trợ học sinh nắm vững nội dung, cảm hứng sáng tác và giá trị nghệ thuật của bài thơ. Qua hình ảnh cây đàn nguyệt, bài thơ khơi gợi những cung bậc cảm xúc tinh tế về tình yêu và cái đẹp. Với bố cục rõ ràng, câu hỏi thảo luận sâu sắc và hướng dẫn học tập cụ thể, tài liệu này giúp học sinh tiếp cận bài thơ một cách dễ dàng, đồng thời hỗ trợ giáo viên tổ chức bài giảng sinh động, hấp dẫn. Mời các em cùng tham khảo để khám phá vẻ đẹp của “Nguyệt Cầm” trong thế giới thơ Xuân Diệu!

Soạn bài Nguyệt cầm

Trước khi đọc

Hãy hình dung cảm giác của bạn khi lắng nghe tiếng đàn trong một đêm trăng.

Gợi ý:

Cảm giác khi lắng nghe một tiếng đàn trong đêm trăng là bâng khuâng, xao xuyến và có chút buồn.

Đọc văn bản

Câu 1. Hình ảnh “mỗi giọt rơi tàn” gợi tả điều gì?

Hình ảnh “mỗi giọt rơi tàn” gợi tả âm thanh của tiếng đàn như kết lại thành từng giọt, rơi xuống.

Câu 2. Bạn hình dung âm thanh “long lanh tiếng sỏi” như thế nào?

Từ láy “long lanh” gợi tả hình ảnh nhưng lại dùng để diễn tả âm thanh vang vọng, trầm đục của tiếng sỏi.

Câu 3. Hình ảnh “biển” và “chiếc đảo” có mối quan hệ như thế nào?

Hình ảnh “biển” rộng lớn, còn “chiếc đảo” thì chật hẹp. “Biển” bao chứa cả
chiếc đảo”.

Sau khi đọc

Câu 1. Hình ảnh trăng nhập vào dây đàn ở khổ thơ đầu tiên có gì độc đáo so với hình ảnh trăng và đàn trong tác phẩm nghệ thuật (văn học hoặc hội hoạ, âm nhạc) mà bạn biết?

Trăng và đàn giao hòa vào nhau (không tồn tại độc lập), trăng nhập vào dây đàn như thể linh hồn nhập vào thể xác, trăng mang lại sự sống, linh hồn cho đàn.

Câu 2. Kẻ bảng sau vào vở và liệt kê vào cột [1], cột [2] một số chi tiết nghệ thuật đã kết hợp để tạo nên các hình ảnh thể hiện sự tương giao của các giác quan trong cột [3]:

Từ bảng trên, cho biết: bạn cảm nhận thế nào về sự kết hợp giữa các cảm giác và tác dụng nghệ thuật của sự kết hợp ấy trong bài thơ; từ đó, giải thích ý nghĩa của nhan đề Nguyệt cầm.

- Cảm nhận về sự kết hợp giữa các cảm giác và tác dụng nghệ thuật của sự kết hợp ấy trong bài thơ: không gian trong trẻo, vắng lặng; càng về cuối càng sáng, bao la và rộng lớn; âm thanh trong vắt, cảm giác lạnh lẽo, rợn người; hình ảnh nửa thực, nửa hư;...

- Nhan đề Nguyệt cầm: sự kết hợp giữa nguyệt (trăng - ấn tượng thị giác) và cầm (đàn - ấn tượng thính giác), đồng thời có sự giao thoa với ý nghĩa của từ ghép nguyệt cầm (một loại đàn dây cổ).

Câu 3. Các cảm giác “lạnh” (khổ 1), “rùng mình” (khổ 2), “ghê như nước” (khổ 3), “rợn” (khổ 4),... là cảm giác của ai và toát ra từ đâu?

- Cảm giác “lạnh” (khổ 1) và “ghê như nước” (khổ 3) có thể từ dây đàn kim loại (cảm nhận xúc giác của người chơi đàn khi chạm vào dây đàn) hoặc cũng có thể đến từ âm sắc trong vắt, cao vút của tiếng đàn (cảm nhận thính giác của chủ thể trữ tình khi lắng nghe tiếng đàn cất lên trong đêm vắng). Tiếng đàn chậm rãi, buông từng nốt ở khổ 1 (tạo cảm giác lạnh đột ngột) và nhanh, réo rắt ở khổ 3 (tạo ấn tượng như dòng nước chảy).

- Cảm giác “rùng mình” (khổ 2) đến từ sự mờ nhòe của của “bóng sáng”, đó có thể là bóng trăng mờ ảo, huyền hoặc trong không gian đêm khuya.

- Cảm giác “rợn” (khổ 4) là cảm giác của chủ thể trữ tình khi bốn bề xung quanh là “ánh nhạc: biển pha lê” tràn ngập ánh sáng (cảm nhận thị giác) và tràn ngập một dòng âm thanh trong trẻo như pha lê với tiết tấu nhanh, hối hả (cảm nhận thính giác).

Câu 4. Chủ thể trữ tình trong bài thơ đã thể hiện cảm xúc gì khi lắng nghe tiếng đàn? Các chi tiết nào trong bài thơ cho thấy điều đó?

>>> Trong bài thơ “Nguyệt Cầm” của Xuân Diệu, chủ thể trữ tình thể hiện một tâm trạng phức hợp, đan xen giữa sự say mê, rung động trước tiếng đàn và nỗi buồn sâu lắng, u hoài khi chìm vào không gian âm nhạc hòa quyện cùng ánh trăng. Tiếng đàn nguyệt không chỉ là âm thanh, mà còn là nhịp cầu đưa tâm hồn thi nhân vào cõi mộng, gợi lên những cảm xúc tinh tế và trăn trở về tình yêu, cuộc đời.

Câu 5. Xác định ý nghĩa tượng trưng của hình ảnh người phụ nữ ở khổ thơ thứ hai, bến Tầm Dương ở khổ thơ thứ ba và sao Khuê ở khổ thơ cuối. Chỉ ra mối liên hệ giữa những hình ảnh này, từ đó xác định cấu tứ của bài thơ.

>>> Hình ảnh người phụ nữ, bến Tầm Dương và sao Khuê trong “Nguyệt Cầm” lần lượt tượng trưng cho bi kịch của cái đẹp, nỗi buồn hoài niệm và sự trường tồn của nghệ thuật. Chúng liên kết với nhau qua tiếng đàn và ánh trăng, tạo nên một hành trình cảm xúc từ say mê, u hoài đến an ủi. Cấu tứ bài thơ được xây dựng chặt chẽ, phản ánh tài năng của Xuân Diệu trong việc kết hợp hình ảnh tượng trưng và cảm xúc lãng mạn, để lại dư âm sâu sắc về sự giao thoa giữa cái đẹp tạm bợ và cái đẹp vĩnh cửu.

Câu 6. Xác định cách ngắt nhịp và phối hợp thanh điệu trong bài thơ. Cách ngắt nhịp và phối hợp thanh điệu đó đã tạo nên nhạc điệu như thế nào cho bài thơ và giúp bạn hình dung như thế nào về tiếng đàn nguyệt trong đêm lạnh?

>>> Cách ngắt nhịp linh hoạt và phối hợp thanh điệu hài hòa trong “Nguyệt Cầm” đã tạo nên nhạc điệu mượt mà, u hoài, vừa trong trẻo vừa sâu lắng, phản ánh đúng tinh thần của tiếng đàn nguyệt trong đêm lạnh. Nhịp điệu lúc đều đặn, lúc ngắt bất thường kết hợp với sự đan xen thanh bằng – trắc giúp bài thơ như một bản nhạc, đưa người đọc vào không gian huyền ảo, nơi tiếng đàn gợi lên những cảm xúc say mê, buồn thương và cuối cùng là sự an ủi trước vẻ đẹp vĩnh cửu. Tiếng đàn nguyệt hiện lên mong manh, lấp lánh nhưng đầy sức hút, như ánh trăng soi chiếu tâm hồn thi nhân.

Bài tập sáng tạo: Vẽ một bức tranh thể hiện hình dung của bạn sau khi đọc bài thơ hoặc viết một đoạn văn (khoảng 200 chữ) nêu ấn tượng sâu sắc nhất của bạn về bài thơ.

Mời các bạn tham khảo thêm các thông tin hữu ích khác trong nhóm Lớp 11 thuộc chuyên mục Học tập của HoaTieu.vn.