Làm thế nào tôi có thể tổ chức lớp học phân hóa?

Phân hóa là quá trình sửa đổi hoặc điều chỉnh phương pháp dạy học, tài liệu học tập, nội dung môn học, dự án lớp học và phương pháp đánh giá để đáp ứng tốt hơn nhu cầu của nhóm người học đa dạng. Vậy làm thế nào để có thể tổ chức lớp học phân hóa, mời các bạn tham khảo bài viết sau đây của Hoatieu.vn.

1. Dạy học phân hóa là gì, cho ví dụ?

Dạy học phân hóa là một trong những phương pháp giáo dục mới nhất hiện nay, trong đó giáo viên cần dựa theo đặc điểm của từng đối tượng học sinh như tính cách, tâm sinh lý, khả năng tiếp thu kiến thức, sự hứng thú học tập... để có cách thức giáo dục phù hợp, qua đó phát huy tối đa năng lực học tập của người học.

Phương pháp dạy học phân hóa cũng là phương pháp được nhiều nước tiên tiến trên thế giới áp dụng, hướng đến sự sẵn sàng tiếp thu kiến thức, sở thích học tập của học sinh. Đặc điểm chính của dạy học phân hóa là cách dạy làm sao để vừa sức với từng đối tượng người học, cụ thể:

+ Học sinh yếu, kém: cách dạy phải hướng đến bù đắp chỗ hổng về kiến thức, nắm chắc được kiến thức cơ bản.

+ Học sinh trung bình: dạy học truyền cảm hứng, kích thích tinh thần tự học của học sinh, giúp các em chủ động và thấy thích thú trong học tập.

+ Học sinh khá, giỏi: tăng cường thêm kiến thức nâng cao trong bài giảng, kích thích sự đam mê với việc học hỏi, nghiên cứu kiến thức mới của các em.

Như vậy, Dạy học phân hóa (DHPH) là cách thức dạy học có tính đến sự khác biệt của người học (cá nhân) hoặc nhóm người học, nhất là ở bậc THPT. Quy trình thực hiện DHPH ở nhà trường thường diễn ra như sau: Đánh giá, phân loại trình độ, năng lực học tập của HS. Xây dựng kế hoạch, nội dung và lựa chọn hình thức, phương pháp dạy học cho phù hợp với từng nhóm đối tượng hoặc từng đối tượng đặc biệt. Tổ chức triển khai thực hiện. Kiểm tra, đánh giá và điều chỉnh, hoàn thiện.

Ví dụ về dạy học phân hóa ở tiểu học môn Toán: Khi tổ chức cho học sinh hoạt động khám phá ban đầu để tạo ra hình thoi liên quan đến hình chữ nhật, từ đó xây dựng công thức tính diện tích hình thoi ở lớp 4, giáo viên có thể thiết kế nhiệm vụ học tập cá nhân như sau:

+ Đối với học sinh ở nhóm đại trà, mỗi học sinh: “Tìm cách gấp được một hình thoi từ một mảnh giấy hình chữ nhật hoặc hình vuông”. Với nhiệm vụ này, học sinh tự tư duy về đặc điểm hình thoi (có hai đường chéo vuông góc với nhau và cắt nhau tại trung điểm của mỗi đường) để suy luận, tìm ra cách gấp giấy (gấp đôi hai chiều) tạo ra hai đường chéo, sau đó mới gấp tạo ra hình thoi.

+ Đối với học sinh ở nhóm yếu, giáo viên có thể thêm gợi ý: “dựa vào tính chất: hình thoi có hai đường chéo vuông góc với nhau và cắt nhau tại trung điểm của mỗi đường, tìm cách gấp được một hình thoi từ một mảnh giấy hình chữ nhật hoặc hình vuông”. Khi có gợi ý về tính chất của hình thoi, học sinh có chỗ dựa để tạo ra hai đường chéo của hình thoi trước, sau đó mới thực hiện tiếp nhiệm vụ gấp hình thoi như học sinh ở nhóm đại trà.

+ Đối với học sinh ở nhóm khá giỏi, giáo viên giao nhiệm vụ: “tìm cách tạo được một hình thoi từ một hình tứ giác bất kỳ”. Với nhiệm vụ này, học sinh sẽ phải thêm một bước tư duy, suy luận, mô hình hóa toán học chọn hình thích hợp để tạo ra hình thoi đó là hình chữ nhật hoặc hình vuông rồi mới thao tác tiếp. Hoặc có thể giao nhiệm vụ học tập cho học sinh ở nhóm này tương tự như nhiệm vụ cho học sinh ở nhóm đại trà và thêm yêu cầu “nêu mối quan hệ của hình thoi với hình chữ nhật”,…

2. Tại sao phải thực hiện dạy học phân hóa?

Một trong những vấn đề còn tồn tại hiện nay ở các nhà trường là chưa giải quyết được vấn đề tính đa dạng của học sinh trong lớp học. Học sinh trong một lớp có nhiều điểm khác nhau về năng lực nhận thức, sở thích, hứng thú học tập, phong cách..., trong khi đó, giáo viên lại thiết kế giáo án theo hướng đại trà dùng chung cho tất cả học sinh, không kích thích được yếu tố riêng của từng cá thể. Thực trạng hiện nay đa số thầy cô dạy theo thói quen, theo ý tưởng của bản thân mà không chú trọng đến điều kiện, khả năng tiếp thu kiến thức, thái độ học tập của học sinh. Do đó, để phát triển tối đa năng lực của học sinh, các nhà trường cần quan tâm tổ chức dạy học phân hóa, tạo cơ hội cho học sinh có nhiều lựa chọn để tiếp cận thông tin, phát triển năng lực và đòi hỏi giáo viên phải điều chỉnh kế hoạch giảng dạy của mình, đáp ứng nhu cầu đa dạng của người học.

Phân hóa trong dạy học (hay dạy học phân hóa) là định hướng dạy học bảo đảm sự phù hợp với các đối tượng học sinh khác nhau (về hoàn cảnh, đặc điểm tâm - sinh lý, khả năng, nhu cầu và hứng thú, sở thích cá nhân), nhằm phát triển tối đa điều kiện và tiềm năng của mỗi học sinh.

1. Dạy học phân hóa là một nguyên tắc quan trọng, cần được quán triệt trong dạy học vì:

- Một là, học sinh nào cũng là một cá nhân không hoàn toàn giống với các bạn khác. Nhà trường cần trang bị cho học sinh nền học vấn phổ thông, đồng thời có nhiệm vụ giúp mỗi học sinh phát triển tối đa tiềm năng cá nhân của mình. Dạy học phân hóa tốt sẽ đáp ứng và phát huy được nguyện vọng, sở trường và phù hợp với tình cảm, động lực,điều kiện, hoàn cảnh học tập của các cá nhân khác nhau.

- Hai là, phân hóa là để đáp ứng yêu cầu phân công lao động trong xã hội. Do yêu cầu phát triển khoa học và đòi hỏi của thị trường lao động buộc nhà trường phổ thông, nhất là bậc THPT cần dạy học phân hóa để cung cấp nguồn nhân lực cho thị trường lao động, nguồn học sinh cho giáo dục đại học, cao đẳng cũng như các trường nghề đáp ứng được yêu cầu đào tạo chuyên sâu về một lĩnh vực khoa học hoặc ngành nghề chuyên biệt.

2. Các cấp độ của dạy học phân hóa

a) Phân hóa trong (còn gọi là phân hóa vi mô) là cách dạy học chú ý tới các đối tượng riêng biệt, cá nhân hóa người học trên lớp, phù hợp với từng đối tượng để tăng hiệu quả dạy học, phân hóa trong được thực hiện chủ yếu thông qua phương pháp dạy học.

b) Phân hóa ngoài (còn gọi là phân hóa vĩ mô) là cách dạy theo các CT khác nhau cho các nhóm người học khác nhau nhằm đáp ứng được nhu cầu, sở thích và năng lực của từng nhóm người học. Phân hóa ngoài được thực hiện chủ yếu thông qua việc thiết kế nội dung khác nhau của các CT môn học. Có thể thực hiện dạy học phân hóa theo hướng tổ chức các nhóm học tập cùng trình độ (khá – giỏi – trung bình - yếu), hoặc các câu lạc bộ học tập theo năng khiếu môn học… Ở quy mô quốc gia, việc tổ chức dạy học theo các ban “tự nhiên”, “xã hội” và “cơ bản” cũng là một hình thức phân hóa.

3. Tổ chức dạy học phân hóa ở chương trình mới

a) Phân hóa trong tiếp tục được quán triệt ở tất các các cấp, lớp học, tất cả các môn học/hoạt động giáo dục.

b) Phân hóa ngoài (vĩ mô): tự chọn chuyên đề trong một số môn học ở các cấp tiểu học, THCS và tự chọn chuyên đề, môn học ở THPT (tất cả HS đều phải học một số môn bắt buộc, đó là các môn công cụ cần thiết cho tất cả mọi người, ở tất cả các lĩnh vực hoạt động; còn lại sẽ được tự chọn các môn học và chuyên đề học tập phù hợp với khả năng, sở trường, đáp ứng nhu cầu và định hướng nghề nghiệp của mỗi HS).

4. Những thuận lợi, khó khăn khi thực hiện phân hóa và giải pháp khắc phục

4.1. Thuận lợi của việc dạy học phân hóa

- Khoa học giáo dục phát triển, thành tựu nghiên cứu về dạy học phân hóa ngày càng nhiều, quan niệm về năng lực và trí thông minh được mở rộng (thuyết thông minh đa trí tuệ - Multiple-intelligences)… Phương tiện dạy học ngày càng phát triển đa dạng, phong phú, nhất là CNTT&TT thêm vào đó là điều kiện giao lưu, hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, chủ động, tích cực.

- Trong điều kiện phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, khoa học công nghệ hiện nay, HS có nhiều điều kiện và cơ hội thể hiện và bộc lộ hết những khả năng, thiên hướng và sở trường của mình.

4.2. Khó khăn và cách khắc phục khi thực hiện dạy học phân hóa

a) Với phân hóa trong (phân hóa vi mô)

Sĩ số một lớp học ở một số trường thuộc khu vực thành phố có đến 50-60 học sinh, điều này làm GV khó khăn khi phải chú ý tới từng HS. Năng lực của nhiều GV về vận dụng các phương pháp dạy học và kĩ thuật dạy học có tác dụng phân hóa còn hạn chế.

Giải pháp: Tăng cường bồi dưỡng về phương pháp, kĩ thuật dạy học phân hóa trong lớp học cho GV. Tổ chức sinh hoạt thường xuyên ở các tổ chuyên môn, ở các trường và cụm trường về phương pháp tổ chức dạy học hướng tới từng cá nhân.

b) Với phân hóa ngoài (phân hoá vĩ mô)

Khó khăn:

- Khi tổ chức cho HS chọn các môn và chuyên đề học tập, có thể dẫn đến việc số lượng học sinh đăng kí học từng môn sẽ khác nhau, có thể có một vài môn HS đăng kí học ít đòi hỏi những kĩ năng quản lí mới của lãnh đạo nhà trường như: việc sắp xếp thời khóa biểu, quản lí quá trình và kết quả học tập...

- Nhu cầu học các chuyên đề học tập của HS sẽ rất khác nhau trong khi khả năng đáp ứng của nhà trường lại hạn chế. Xuất hiện một số môn học, chuyên đề học tập có nội dung mới so với CT hiện hành, nhất là một số chuyên đề học tập mới gắn với định hướng nghề nghiệp, đòi hỏi các yêu cầu mới về đội ngũ giáo viên, cơ sở vật chất của nhà trường.

Giải pháp:

- Từng trường có lộ trình triển khai dạy học tự chọn riêng, phù hợp với điều kiện cụ thể qua các năm: ban đầu số môn học, chuyên đề tự chọn có thể không nhiều, tập trung vào các môn học, chuyên đề có nhiều học sinh chọn và nhà trường có thể đảm đương được; những năm sau đó, trường sẽ tiếp tục bồi dưỡng đội ngũ, bổ sung cơ sở vật chất… để có thể triển khai thêm, mở rộng dần danh sách các môn học, chuyên đề khác.

- Việc lập lớp học theo môn học nào, số lượng bao nhiêu học sinh ở lớp học đó sẽ phụ thuộc vào sự tính toán năng lực của nhà trường về nhân lực, về cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên đảm nhận dạy môn học đó. Trường hợp có ít HS đăng kí học thì có thể hướng dẫn HS chuyển nguyện vọng hay chờ sang năm học sau sẽ có thêm các bạn có cùng nguyện vọng, cũng có thể gửi học sinh học ở trường lân cận rồi được thông báo kết quả học tập về trường...

- Bộ GDĐT, các sở GDĐT hỗ trợ cho quản lí các trường: tập huấn cán bộ quản lí về kĩ năng điều hành trường THPT theo phương thức dạy học tự chọn, áp dụng các phần mềm quản lý dạy học tự chọn...

- Bộ và các trường tổ chức bồi dưỡng GV dạy các chuyên đề mới, bổ sung dần cơ sở vật chất cho CT mới, mời giáo viên hoặc những người có đủ điều kiện đến thỉnh giảng…

3. Làm thế nào để tổ chức lớp học phân hóa?

3.1. Các bước tổ chức lớp học phân hóa

Mục đích của dạy học phân hóa nhằm có phương pháp dạy học phù hợp, nâng học sinh yếu kém đạt chuẩn và giúp các bạn học sinh khá, giỏi phát triển ở mức cao hơn. Thông thường, quy trình thực hiện dạy học phân hóa thường diễn ra như sau: đánh giá, phân loại trình độ học sinh; xây dựng kế hoạch giảng dạy với nội dung, hình thức giảng dạy phù hợp với từng nhóm đối tượng; tổ chức triển khai thực hiện và kiểm tra, đánh giá cách thức giáp dục đã phù hợp hay chưa.

Để tổ chức lớp học phân hóa, chúng ta cần lên kế hoạch chương trình với 4 bước như trên:

- Bước 1: Xác định mục tiêu và nội dung kiến thức có thể tổ chức dạy học phân hóa theo phong cách học tập:

+ Phân tích mục tiêu, cấu trúc, nội dung chủ đề và xác định các nội dung có thể tổ chức dạy học phân hóa theo phong cách học tập của học sinh

+ GV có thể điều chỉnh độ khó của nội dung dạy học đáp ứng khả năng tiếp thu để học sinh yếu học được những kiến thức và kĩ năng cơ bản, học sinh khá giỏi có cơ hội tiếp cận những nội dung đòi hỏi sự tư duy, sáng tạo.

- Bước 2. Khảo sát, phân hóa học sinh theo phong cách học tập: Tùy thuộc nội dung và mục tiêu của từng chủ đề hay bài học để giáo viên sử dụng một trong các giải pháp sau để khảo sát, phân hóa học sinh

- Bước 3. Thiết kế các nhiệm vụ học tập:

+ Sau khi khảo sát, giáo viên thiết kế các nhiệm vụ học tập phải thể hiện rõ sự khác biệt về đặc điểm tính cách, thói quen học tập của học sinh nhằm phát huy tối đa những tiềm năng vốn có của các em

+ Giáo viên không khảo sát một lần và áp dụng cho cả quá trình giảng dạy lâu dài để tránh tình trạng học sinh bị “dán nhãn” bởi một nhận định nhất định. Giáo viên nên sử dụng linh hoạt các giải pháp phân hóa sẽ giúp học sinh có những trải nghiệm mới.

- Bước 4. Tổ chức các hoạt động học tập tại lớp: Giáo viên vận dụng linh hoạt các phương pháp và kĩ thuật dạy học tạo hứng thú, lôi cuốn tất cả học sinh trong lớp các hoạt động học tập để lĩnh hội được các kiến thức, kĩ năng của bài học.

3.2. Phương pháp dạy học phân hóa đối tượng cho học sinh Tiểu học trong dạy học Tiếng Việt

Các bước tiến hành dạy học phân hóa gồm 4 bước:

• Bước 1: Đánh giá, phân loại HS

- GV bước đầu đánh giá, phân loại học sinh bằng cách khảo sát, phỏng vấn, điềutra… từ đó rút ra được thái độ và nhận thức của HS, so sánh chúng với chuẩn kiếnthức kỹ năng môn học.

VD: Ở trình độ lớp 2, chuẩn kiến thức kỹ năng yêu cầu HS phải đọc trơn trôi chảy (không đánh vần) -> GV chia HS thành các nhóm đối tượng khác nhau.

• Bước 2: Lên phương án dạy học

- GV cần xác định được mục tiêu dạy học cho từng nhóm đối tượng (quan trọng). -> GV xác định nội dung dạy học tương ứng.

- GV lựa chọn hình thức, phương pháp tổ chức dạy học, phương tiện dạy học phù hợp với các đối tượng/nhóm đối tượng.

• Bước 3: Thực hiện

- GV hiện thực hóa kế hoạch dạy học phân hóa bằng cách thiết kế các dạng bài tập khác nhau, các hoạt động cụ thể trong tiết học.

• Bước 4: Tổng kết, kiểm tra, đánh giá, điều chỉnh bổ sung nếu có

- GV có thể tự mình nhận xét và rút kinh nghiệm qua từng tiết học hoặc lắng nghe các chuyên gia, đồng nghiệp, học sinh… nhận xét hoặc góp ý.

Mời các bạn tham khảo các giáo án khác trong phần Dành cho giáo viên của mục Tài liệu.