Soạn bài Thương nhớ mùa xuân

Bài soạn Thương nhớ mùa xuân của Vũ Bằng trong sách Ngữ Văn 11 Cánh Diều, tập 2, là tài liệu quan trọng giúp các em khám phá vẻ đẹp của văn học và tâm hồn Việt. Bài soạn phân tích sâu sắc nỗi nhớ quê hương, tình yêu thiên nhiên và những giá trị văn hóa truyền thống qua ngòi bút tinh tế của tác giả.

Nội dung bài soạn được trình bày rõ ràng, từ ý nghĩa tác phẩm đến các câu hỏi gợi mở, giúp các em hiểu bài kỹ hơn, phát triển kỹ năng phân tích văn học và cảm thụ cái đẹp. Mời các em cùng tham khảo bài soạn này để học tập hiệu quả, chuẩn bị tốt cho bài kiểm tra và nuôi dưỡng tình yêu văn chương của mình.

• Phân tích tác phẩm Thương nhớ mùa xuân
• Tóm tắt tác phẩm Thương nhớ mùa xuân

1. Chuẩn bị

- Vũ Bằng (1913 - 1984) sinh ra tại Hà Nội. Quê gốc ở làng Lương Ngọc, huyện Bình Giang, tỉnh Hải Dương.

- Ông là một nhà văn và nhà báo đã sáng tác trước Cách mạng tháng Tám năm 1945 với sở trường là tùy bút, bút kí và truyện ngắn.

- Sau năm 1954, Vũ Bằng chuyển vào Sài Gòn sống, vừa làm báo vừa viết văn, vừa hoạt động cách mạng.

- Ông được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2007.

- Một số tác phẩm tiêu biểu:

• Bút ký: Miếng ngon Hà Nội (1960), Miếng lạ miền Nam (1969), Thương nhớ mười hai (1972)...
• Tiểu thuyết: Lọ văn (tập văn trào phúng, 1931), Một mình trong đêm tối (tiểu thuyết, 1937), Truyện hai người (tiểu thuyết, 1940), Tội ác và hối hận (tiểu thuyết, 1940)....
• Các tập truyện: Quých và Quác (truyện thiếu nhi, 1941), Ba truyện mổ bụng (tập truyện, 1941)...

2. Đọc hiểu

Câu 1. Cảnh sắc và con người Hà Nội vào mùa xuân có đặc điểm gì?

Cảnh sắc và con người Hà Nội vào mùa xuân có đặc điểm: có mưa riêu riêu, gió lành lạnh, có tiếng nhạn kêu trong đêm xanh, có tiếng trống chèo vọng lại từ những thôn xóm xa xa, có câu hát huê tình của cô gái đẹp như thơ mộng...

Câu 2. Cảm xúc của nhân vật “tôi” trước mùa xuân thế nào?

Cảm xúc của nhân vật “tôi”: Ấy đấy, cái mùa xuân thần thánh của tôi làm cho người ta muốn phát điên lên như thế ấy. Ngồi yên không chịu được. Nhựa sống ở trong người căng lên như máu căng lên trong lộc của loài nai, như mầm non của cây cối, nằm im mãi không chịu được phải trồi ra những cái lá nhỏ ti ti giơ tay vẫy những cặp uyên ương đứng cạnh.

Câu 3. Ở phần 3, tác giả đã bày tỏ cảm xúc gì về mùa xuân Hà Nội?

Ở phần 3, tác giả đã bày tỏ cảm xúc yêu mến mùa xuân Hà Nội.

Câu  4. Thời tiết đặc trưng của Hà Nội sau rằm tháng Giêng như thế nào?

Thời tiết đặc trưng của Hà Nội sau rằm tháng Giêng: trời đã hết nồm, mưa xuân bắt đầu thay thế cho mưa phùn,

Câu 5. Trong tâm trí tác giả, trăng tháng Giêng có gì đặc biệt?

Trăng tháng Giêng: non như người con gái mơn mởn đào tơ, cái đẹp của nàng trinh nữ thẹn thùng,...

3. Trả lời câu hỏi

Câu 1. Đề tài của văn bản Thương nhớ mùa xuân là gì? Dựa vào đâu em biết được điều đó?

• Đề tài: mùa xuân
• Dựa vào: nhan đề, nội dung của văn bản.

Câu 2. Xác định nội dung chính của mỗi phần trong văn bản Thương nhớ mùa xuân. Theo em, mạch lô-gíc chính gắn kết các phần của văn bản là gì?

• Phần 1. Từ đầu đến “ người mê luyến mùa xuân ”: Tình cảm của con người với mùa xuân.
• Phần 2. Tiếp theo đến “ bướm ra ràng mở hội liên hoan ”: Cảnh sắc, không khí chung của mùa xuân.
• Phần 3. Tiếp theo đến “hồi cuối tháng Chạp”: Cảnh sắc mùa xuân sau rằm tháng giêng.
• Phần 4. Còn lại: Vẻ đẹp của trăng tháng Giêng.

Câu 3. Cái “tôi” tác giả trong văn bản thể hiện tình cảm, cảm xúc gì? Hãy dẫn ra một số câu văn thể hiện rõ tình cảm, cảm xúc ấy.

- Cái “tôi” tác giả trong văn bản thể hiện tình cảm, cảm xúc: yêu mến, say mê và trân trọng vẻ đẹp của mùa xuân.

- Một số câu văn:

• Tự nhiên như thế: ai cũng chuộng mùa xuân.
• Tôi yêu sông xanh, núi tím; tôi yêu đôi mày ai như trăng mới in ngần và tôi cũng xây mộng ước mơ, nhưng yêu nhất mùa xuân không phải là vì thế.
• Ấy đấy, cái mùa xuân thần thánh của tôi làm cho người ta muốn phát điên lên như thế ấy. Ngồi yên không chịu được.
• Đẹp quá đi, mùa xuân ơi - mùa xuân của Hà Nội thân yêu, của Bắc Việt thương mến. Nhưng tôi yêu mùa xuân nhất là vào khoảng sau ngày rằm tháng giêng,...

Câu 4. Phân tích sự kết hợp giữa yếu tố tự sự và trữ tình của thể loại tuỳ bút qua một vài biểu hiện cụ thể trong văn bản Thương nhớ mùa xuân (ngôn ngữ, chi tiết, sự việc,...).

Gợi ý trả lời:

Trong văn bản Thương nhớ mùa xuân của Vũ Bằng, thể loại tùy bút được thể hiện rõ nét qua sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố tự sự và trữ tình, tạo nên sức hấp dẫn đặc biệt.

Yếu tố tự sự

Yếu tố tự sự trong Thương nhớ mùa xuân thể hiện qua việc tác giả kể lại những câu chuyện, ký ức và sự việc liên quan đến mùa xuân Hà Nội, tạo nên mạch truyện rõ ràng, dễ theo dõi:

Sự việc cụ thể: Vũ Bằng kể về những ký ức mùa xuân ở Hà Nội, như cảnh gia đình quây quần gói bánh chưng, chuẩn bị đón Tết, hay hình ảnh phố phường rực rỡ với hoa đào, hoa sưa. Những sự việc này được trình bày như một câu chuyện, đưa người đọc vào không gian văn hóa và sinh hoạt của người Hà Nội.

Chi tiết đời thường: Tác giả miêu tả các hoạt động quen thuộc như “dọn nhà sạch sẽ, bày biện mâm ngũ quả, thắp hương cúng tổ tiên”. Những chi tiết này không chỉ mang tính kể chuyện mà còn tái hiện sinh động phong tục Tết, giúp người đọc hình dung rõ nét về bối cảnh.

Ngôn ngữ kể chuyện: Ngôn ngữ tự sự của Vũ Bằng giản dị, gần gũi, chẳng hạn như khi ông kể về “những ngày xuân se lạnh, cả nhà quây quần bên bếp lửa”. Cách kể tự nhiên này tạo cảm giác chân thực, như một câu chuyện được chia sẻ từ trải nghiệm cá nhân.

Yếu tố trữ tình

Yếu tố trữ tình được thể hiện qua cảm xúc dạt dào, nỗi nhớ quê hương và tình yêu thiên nhiên, đất nước, được lồng ghép khéo léo trong từng câu văn:

Ngôn ngữ giàu cảm xúc: Vũ Bằng sử dụng ngôn ngữ giàu hình ảnh và cảm xúc, như “mùa xuân đến, lòng người như mở hội, hương hoa sữa thoảng bay, cành đào phai rung rinh trong gió”. Những từ ngữ này không chỉ miêu tả cảnh vật mà còn bộc lộ niềm yêu thương, nỗi nhớ da diết của tác giả khi xa quê.

Chi tiết gợi cảm xúc: Hình ảnh “những cành đào phai, hoa sưa, hoa sữa” không chỉ là biểu tượng của thiên nhiên Hà Nội mà còn gắn liền với ký ức tuổi thơ và quê hương. Qua đó, tác giả gửi gắm nỗi lòng của một người xa xứ, nhớ về những điều thân thuộc, bình dị nhưng đầy ý nghĩa.

Bộc lộ tâm trạng: Tác giả trực tiếp bày tỏ cảm xúc qua những câu văn như “xa Hà Nội, lòng tôi như thiếu đi một mảnh hồn xuân”. Lời bộc bạch này thể hiện nỗi nhớ quê tha thiết, đồng thời khơi gợi sự đồng cảm ở người đọc, đặc biệt là những ai từng xa quê.

Sự kết hợp giữa tự sự và trữ tình

Sự kết hợp giữa tự sự và trữ tình trong Thương nhớ mùa xuân tạo nên một tùy bút vừa kể chuyện, vừa bộc lộ cảm xúc, mang lại chiều sâu và sức lay động:

Kể chuyện để bộc lộ cảm xúc: Khi kể về phong tục Tết hay cảnh sắc mùa xuân, Vũ Bằng không chỉ dừng lại ở việc miêu tả sự việc mà luôn lồng ghép cảm xúc cá nhân. Chẳng hạn, khi nhắc đến “mâm ngũ quả trên bàn thờ”, tác giả không chỉ kể về phong tục mà còn bộc lộ lòng thành kính với tổ tiên và nỗi nhớ gia đình.

Cảnh vật gắn với tâm trạng: Các chi tiết thiên nhiên như “hoa đào phai”, “hương hoa sữa” vừa là yếu tố tự sự (miêu tả cảnh thực) vừa là phương tiện trữ tình (gợi lên nỗi nhớ, niềm yêu quê hương). Cảnh và tình hòa quyện, khiến bài viết trở nên sinh động và giàu cảm xúc.

Ngôn ngữ linh hoạt: Ngôn ngữ của Vũ Bằng chuyển đổi nhịp nhàng giữa giọng kể chuyện bình dị và giọng trữ tình sâu lắng. Ví dụ, câu văn “những ngày xuân, Hà Nội như khoác áo mới” vừa kể về sự đổi thay của thành phố, vừa thể hiện sự ngưỡng mộ, yêu mến của tác giả.

4. Hiệu quả của sự kết hợp

Sự kết hợp này giúp tùy bút Thương nhớ mùa xuân không chỉ là một câu chuyện về mùa xuân Hà Nội mà còn là một khúc nhạc lòng đầy cảm xúc. Yếu tố tự sự cung cấp bối cảnh, sự kiện cụ thể, trong khi yếu tố trữ tình làm nổi bật tâm trạng, cảm xúc của tác giả, tạo nên sự đồng điệu với người đọc. Qua đó, tác phẩm không chỉ tái hiện vẻ đẹp văn hóa dân tộc mà còn khơi gợi tình yêu quê hương, đất nước.

Kết luận: Thông qua ngôn ngữ, chi tiết và sự việc, Vũ Bằng đã khéo léo kết hợp tự sự và trữ tình trong Thương nhớ mùa xuân, tạo nên một tùy bút giàu giá trị văn hóa và cảm xúc. Những hình ảnh thiên nhiên, phong tục và nỗi nhớ quê hương được khắc họa sinh động, để lại ấn tượng sâu sắc về một mùa xuân Việt Nam đầy ý nghĩa.

Câu 5. Chi tiết nào về thiên nhiên (hoặc phong tục, con người) Hà Nội trong văn bản để lại ấn tượng đặc biệt đối với em? Vì sao?

Gợi ý trả lời:

Trong văn bản Thương nhớ mùa xuân của Vũ Bằng, chi tiết về thiên nhiên Hà Nội với hình ảnh “những cành đào phai, hoa sưa, hoa sữa thoảng hương trong gió xuân” để lại ấn tượng đặc biệt đối với em.

Lý do ấn tượng:

Vẻ đẹp tinh tế, thơ mộng: Vũ Bằng miêu tả những loài hoa đặc trưng của Hà Nội với sắc màu nhẹ nhàng và hương thơm dịu dàng, gợi lên một bức tranh mùa xuân sống động, thanh lịch. Hình ảnh này không chỉ đẹp mà còn mang đậm dấu ấn văn hóa Hà Nội, nơi thiên nhiên hòa quyện với nét tinh tế của con người.

Gợi nỗi nhớ quê hương: Là một người xa quê, tác giả đã khắc họa thiên nhiên Hà Nội như một biểu tượng của ký ức, khiến em cảm nhận được nỗi nhớ da diết và tình yêu sâu đậm với mảnh đất thân thương. Chi tiết này làm em liên tưởng đến sự gắn bó của mỗi người với quê hương mình.

Tính biểu tượng của mùa xuân: Những cành đào phai, hoa sưa, hoa sữa không chỉ là hình ảnh thiên nhiên mà còn tượng trưng cho sự khởi đầu, sự sống và niềm hy vọng, khiến em cảm thấy lạc quan và trân trọng hơn vẻ đẹp của thiên nhiên quê nhà.

Chi tiết này không chỉ khơi gợi cảm xúc mà còn giúp em thêm yêu và tự hào về vẻ đẹp thiên nhiên Hà Nội, đồng thời trân trọng những giá trị văn hóa gắn liền với mùa xuân Việt Nam.

Câu 6. Em hiểu thêm được những gì về giá trị văn hoá dân tộc từ văn bản Thương nhớ mùa xuân?

Gợi ý trả lời:

Từ văn bản Thương nhớ mùa xuân của Vũ Bằng, em có thể hiểu thêm nhiều giá trị văn hóa dân tộc được thể hiện sâu sắc qua ngòi bút tinh tế của tác giả. Dưới đây là những giá trị nổi bật:

Tình yêu thiên nhiên và sự gắn bó với quê hương: Vũ Bằng miêu tả mùa xuân Việt Nam với vẻ đẹp tươi mới, rực rỡ, từ sắc màu của hoa cỏ đến không khí rộn ràng của đất trời. Qua đó, tác giả khơi gợi tình yêu sâu đậm với thiên nhiên và quê hương, một giá trị cốt lõi trong văn hóa Việt Nam, nơi con người luôn sống hòa hợp với tự nhiên.

Tôn vinh truyền thống văn hóa và phong tục: Mùa xuân trong bài viết gắn liền với Tết – dịp lễ truyền thống quan trọng nhất của dân tộc. Vũ Bằng nhắc đến những phong tục như gói bánh chưng, dọn nhà, thờ cúng tổ tiên, thể hiện lòng biết ơn nguồn cội và sự gắn kết gia đình. Những chi tiết này làm nổi bật giá trị văn hóa trọng tình nghĩa và sự kế thừa truyền thống.

Tinh thần lạc quan và niềm tin vào tương lai: Mùa xuân tượng trưng cho sự khởi đầu, đổi mới và hy vọng. Dù trong hoàn cảnh xa quê, tác giả vẫn gửi gắm niềm tin vào một mùa xuân đoàn viên, hạnh phúc. Điều này phản ánh tinh thần lạc quan, kiên cường của con người Việt Nam, luôn hướng tới những điều tốt đẹp bất chấp khó khăn.

Giá trị nhân văn và lòng yêu nước thầm kín: Nỗi nhớ mùa xuân của Vũ Bằng không chỉ là nhớ cảnh, nhớ người mà còn là nỗi nhớ quê hương đất nước trong bối cảnh đất nước bị chia cắt. Qua đó, tác giả khéo léo bộc lộ tình yêu nước, lòng trung thành với văn hóa dân tộc, một giá trị sâu sắc của người Việt.

Những giá trị này không chỉ giúp em hiểu rõ hơn về văn hóa dân tộc mà còn khơi dậy niềm tự hào, ý thức giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa Việt Nam trong cuộc sống hiện đại. Em có thể áp dụng những bài học này bằng cách trân trọng các phong tục, yêu thiên nhiên và sống lạc quan, gắn bó với cội nguồn.

Mời các bạn tham khảo thêm các thông tin hữu ích khác trong nhóm Lớp 11 thuộc chuyên mục Học tập của HoaTieu.vn.