Phân tích truyện ngắn Cơm mùi khói bếp

Cơm mùi khói bếp của Hoàng Công Danh xoay quanh chủ đề về tình mẫu tử thiêng liêng, ca ngợi vẻ đẹp bình dị của quê hương và con người Việt Nam. Truyện thể hiện những cảm xúc chân thành, sâu lắng về tình mẫu tử, tình yêu quê hương và nỗi nhớ nhà da diết. Trong bài viết này Hoatieu xin chia sẻ đến bạn đọc mẫu dàn ý phân tích truyện ngắn Cơm mùi khói bếp, mời các bạn cùng tham khảo.

• Phân tích truyện ngắn Hiu hiu gió bấc - Nguyễn Ngọc Tư

Văn bản Cơm mùi khói bếp

Bốn năm từ ngày lấy vợ, Tết này anh mới đưa được cả vợ và con về quê. (...) Lần này cả nhà mới được về quê, cho đứa con ăn Tết quê nội lần đầu.

Bà mẹ ngoài sáu mươi đon đả chạy ra tận ngõ đón. Lưng bà đã bắt đầu cong hình đòn gánh. Tay phải bà cắp bồng đứa cháu nội, tay trái vẫn chèo móc thêm một túi xách. Đặt xong đồ đạc vào góc nhà, bà bảo: “Chắc bây đói bụng rồi, để mẹ đi nấu cơm cho ăn”.

Cô con dâu còn mệt hơi xe đáp: “Chúng con ghé ăn trên thị xã rồi mới về đây”. Nói xong cô quay sang chồng: “Bún nuốt chả trôi nữa là cơm”. Bà hơi chạnh lòng: “Về tới xứ mình rồi còn ăn chi dọc đường dọc sá cho tốn tiền. Thôi ra rửa ráy, để mẹ đi pha nước chanh cho bây uống. Chanh vườn nhà mình chứ không phải chanh Tàu đâu. Uống vô cái khỏe liền”.

[...] Hôm sau bà lọ mọ dậy từ lúc trời chưa hửng sáng, nhóm lửa rơm, bắc nồi cơm. Thằng cháu nội ba tuổi chạy xuống thấy khói bếp bốc ngùn ngùn, khiếp quá hét toáng lên: “Cháy nhà”.

Anh chị đang ngủ giật mình vùng dậy. Anh bảo nhà đã có bếp gas, mẹ nấu gì thứ rơm đó nữa cho cực. Bà cười: “Tụi bây ăn cơm nồi cơm điện thành phố rồi, về quê mẹ nấu cơm lửa rơm cho thơm mùi đồng mùi rạ. Mà cơm nấu rơm mới có miếng cháy ăn giòn. Mấy hồi anh nhỏ, bữa ăn không có miếng cơm cháy là giãy nãy lên bướng bỉnh chẳng chịu ăn. Nhớ không.”

[...]Cô con dâu bảo: “Mẹ bày ra nấu bữa sáng làm gì cho cực. Chúng con ra quán ăn miếng là rồi việc”. “Bây nói chi lạ. Ăn uống phải đàng hoàng chớ. Bữa sáng là quan trọng lắm. Không ai thương bằng cơm thương đâu con. Ăn cơm chắc bụng no lâu. Mấy cái thứ bún cháo nước õng ệu, chỉ nhoáng là đói lại liền à.” – Bà vừa san cơm ra chén vừa nói.

Ba chén cơm trắng, đĩa cá đồng kho nghệ. Anh háy mắt qua vợ, ý bảo ăn đi, ăn lấy lòng mẹ một miếng. Chị lại háy mắt qua anh lắc đầu, có mà sức Thánh Gióng mới nuốt trôi. Thằng cu con nhìn chằm chằm chén cơm. Cuối cùng chỉ có anh trệu trạo làm được ba miếng, như là ăn tượng trưng cho mỗi người một miếng. Tranh thủ lúc mẹ đi ra giếng, anh lùa cả ba chén cơm trắng vào lại nồi.

Sáng hôm sau bà lại dậy sớm. Lại nhóm bếp rơm nấu cơm. Xong bữa nồi cơm không vơi được là mấy, vẫn đầy như lòng mẹ. Anh gắng ăn được nửa chén. Chén lòng san đôi cho mẹ cho vợ. Anh dối mẹ chở vợ con đi xem chợ Tết, đi thăm thú làng quê, thực chất là để ghé quán cho vợ con ăn bún ăn cháo.

Anh tự nhủ sáng mai phải thức sớm ngồi nấu bếp với mẹ như xưa. Tự nhủ sáng mai phải ăn chén cơm đầy với mẹ, nhai một miếng cơm cháy giòn thơm. Nhưng lâu ngày giờ về quê gặp lại bạn bè người thân, chỗ này mời chén rượu, chỗ kia mời bữa cơm. Cơm rượu quê hàn huyên câu chuyện ngày dài tới tận khuya. Hôm sau thức dậy đã sáng trọt sáng trời, cổ họng khô khốc không ăn nổi cơm dẻo, huống hồ là miếng cơm cháy.

Chưa hết Tết, mới ngày mùng bốn anh lại phải đưa vợ con vào Sài Gòn. Bà mẹ dậy sớm làm gà, nấu cơm. Vẫn một mình bà cặm cụi với cái bếp. Bà xúc đầy cơm vào chiếc ca mèn. Gà luộc cho vào hộp đựng. “Bây đem lên xe mà ăn. Cơm dọc đường dọc sá không ngon đâu”.

[...]Vào tới Sài Gòn ca mèn cơm vẫn còn một nửa. Vợ định đem đi đổ. Anh can, bảo để đấy, phơi khô cất giữ làm kỷ niệm.

Qua tháng ba nghe tin mẹ bệnh, anh tức tốc về nhà. Nằm trên giường, gặp con, câu đầu tiên bà hỏi: “Con ăn chi chưa. Mẹ không bắc cơm được. Thôi ra đầu chợ ăn tạm. Bữa nào khỏe mẹ nấu cơm cho ăn. Tội nghiệp”.

Nhưng mẹ không khỏe nữa, yếu dần, được thêm hai bữa thì nhắm mắt.

Đưa mẹ ra đồng xong, về nhà nhìn chén cơm trắng đặt trên bàn thờ, anh thấy nhói lòng. Ân hận. Thế là hết cơ hội được ăn với mẹ một chén cơm sáng thật đầy, để nghe mẹ nói câu “Không ai thương bằng cơm thương”. Tiếc nuối. Thèm miếng cơm cháy mẹ nấu quá. Giòn và thơm, mùi hương đồng mùi nước quê, cả mùi khói bếp. Chỉ có mẹ mới nấu được miếng cơm cháy ngon như thế.

Hôm lên đường vào Sài Gòn, anh dậy sớm nấu chén cơm đặt lên bàn thờ mẹ. Anh tự mình vo gạo, tự mình nhóm bếp rơm. Loay hoay một hồi. Bếp nhà đầy khói. Và khói…

(Theo Hoàng Công Danh, Chuyến tàu vé ngắn, NXB Trẻ, trang 49 – 54 2016, TPHCM)

Chú thích: Hoàng Công Danh Sinh năm 1987, hiện làm ở Tạp chí Cửa Việt, Quảng Trị. Anh đã xuất bản ba tập truyện ngắn: Cõng nhau trong một cõi người (2013), Chuyến tàu vé ngắn (2016), Trong cơn say níu sợi dây đứt (2019) và một tập tùy bút: Khói sẽ làm mắt tôi cay (2014) đều ở NXB Trẻ. Đầy chiêm nghiệm, sâu sắc ở cả đời và đạo, truyện Hoàng Công Danh thấm đẫm tình người lại hóm hỉnh, rất có duyên; cũng như lương duyên với văn chương nghệ thuật dù rằng anh tốt nghiệp kỹ sư ngành vật lý Trường Đại học Tổng hợp Quốc gia Belarus.

Dàn ý phân tích truyện ngắn Cơm mùi khói bếp 

Mở bài	+ Văn học luôn là một tấm gương phản ánh cuộc sống, đưa ta trở về những giá trị đơn sơ, mộc mạc nhưng thấm đượm tình người. + Với truyện ngắn "Cơm Mùi Khói Bếp" Hoàng Công Danh đã đưa người vào một không gian quê hương đầy ấm áp, nơi tình mẹ con được thể hiện qua những bữa cơm bình dị, những miếng cơm cháy vàng giòn, thơm mùi khói rơm. + Truyện không chỉ khắc họa hình ảnh người mẹ với tình yêu thương con vô bờ bến, mà còn khơi dậy trong lòng người đọc sự trân trọng đối với những điều giản dị mà quý giá trong cuộc sống hàng ngày.
III/Thân bài
Khái quát	+ Hoàng Công Danh là một nhà văn thuộc thế hệ trẻ, xuất hiện trong giai đoạn văn học hiện đại với phong cách sáng tác đậm chất trữ tình, giản dị mà sâu sắc. + Truyện ngắn của ông thường xoay quanh những câu chuyện đời thường, nhưng lại chứa đựng những thông điệp nhân văn sâu sắc, khơi gợi cảm xúc mạnh mẽ trong lòng người đọc. “Cơm mùi khói bếp” là một trong những truyện ngắn tiêu biểu của ông. + Truyện được kể theo ngôi thứ ba, qua điểm nhìn của nhân vật người con trai. + Cốt truyện đơn tuyến, tập trung vào mối quan hệ giữa anh và mẹ, từ đó làm nổi bật chủ đề về tình mẫu tử, về những giá trị truyền thống mà đôi khi ta lãng quên giữa cuộc sống hiện đại. + Truyện có ít nhân vật, nhân vật trung tâm là người mẹ đóng vai trò quan trọng trong việc làm nổi bật chủ đề của tác phẩm.
Tóm tắt và nêu chủ đề	+ Truyện kể về người con trai sau nhiều năm xa quê mới có dịp đưa vợ con về thăm mẹ. Trong suốt những ngày Tết, người mẹ luôn cố gắng nấu những bữa cơm bằng bếp rơm, với mong muốn mang lại cho con cái cảm giác ấm áp, quen thuộc của quê hương. Tuy nhiên, người con trai và vợ lại không quen với những bữa cơm đậm chất quê, và họ chỉ ăn lấy lệ. Đến khi mẹ qua đời, người con trai mới thực sự thấm thía những giá trị của những bữa cơm mẹ nấu, những miếng cơm cháy thơm mùi khói bếp – biểu tượng cho tình yêu thương vô bờ bến của người mẹ. + Chủ đề của truyện xoay quanh tình cảm gia đình, đặc biệt là tình mẫu tử. Đây là một đề tài không mới, nhưng dưới ngòi bút của Hoàng Công Danh, nó trở nên đặc biệt sâu sắc và cảm động, khi tác giả khéo léo kết hợp những chi tiết giản dị, đời thường với những cảm xúc tha thiết, chân thành.
Phân tích nhân vật chính	+ Người mẹ trong truyện hiện lên với hình ảnh của một người phụ nữ đã già, lưng đã còng, nhưng tình yêu thương dành cho con cái thì không gì có thể đon đếm được. Bà chăm sóc con từ những điều nhỏ nhặt nhất, từ việc cắp bồng đứa cháu nội ra đón con, đến việc nấu cơm bằng rơm, pha nước chanh từ chanh vườn nhà. Mỗi hành động, mỗi lời nói của bà đều toát lên sự quan tâm, lo lắng cho con cái, dù biết rằng họ không còn quen với những thứ đơn sơ, mộc mạc ấy nữa. + Hình ảnh người mẹ lụi cụi bên bếp rơm, khói bốc ngùn ngụt vào buổi sáng sớm, hay câu nói "Không ai thương bằng cơm thương" đều gợi lên một nỗi nhớ về những điều giản dị mà thiêng liêng, những giá trị truyền thống của gia đình Việt Nam. Bà là hiện thân của tình mẫu tử, của sự hi sinh thầm lặng và tình yêu vô bờ bến mà người mẹ dành cho con cái. + Nhà văn xây dựng hình ảnh người mẹ với dụng ý làm nổi bật sự tương phản giữa những giá trị truyền thống và lối sống hiện đại, đồng thời nhấn mạnh ý nghĩa của tình cảm gia đình, sự trân trọng những điều giản dị nhưng quý giá trong cuộc sống.
Phân tích các nhân vật khác	+ Người con trai là nhân vật đại diện cho thế hệ trẻ, những người đã rời xa quê hương để sống và làm việc ở thành phố. Dù yêu thương mẹ, nhưng anh lại không còn quen với những giá trị truyền thống, những điều giản dị mà mẹ vẫn giữ gìn. Anh yêu thương mẹ, nhưng không hiểu được tầm quan trọng của những bữa cơm mẹ nấu, của miếng cơm cháy thơm mùi khói bếp. + Vợ của anh, dù là con dâu, nhưng không có mối liên kết tình cảm sâu sắc với mẹ chồng. Cô coi những điều mẹ chồng làm là không cần thiết, không phù hợp với cuộc sống hiện đại. Điều này tạo ra một khoảng cách vô hình giữa cô và mẹ chồng, khiến cho những bữa cơm gia đình trở nên gượng gạo, thiếu đi sự ấm áp. =>Cả hai nhân vật phụ này đều có vai trò làm nổi bật sự tương phản giữa hai thế hệ, giữa những giá trị truyền thống và hiện đại. => Qua đó, tác giả nhấn mạnh vào tầm quan trọng của việc giữ gìn và trân trọng những giá trị truyền thống, những điều giản dị mà rất đỗi thiêng liêng.
Đánh giá về nghệ thuật của đoạn trích	Truyện “Cơm mùi khói bếp” có nhiều nét đặc sắc về nghệ thuật kể chuyện. + Truyện có cốt truyện đơn giản, không nhiều kịch tính nhưng lại đầy xúc động. Cách kể chuyện tự nhiên, nhẹ nhàng mà thấm thía, giúp người đọc dễ dàng cảm nhận được những cảm xúc chân thành của các nhân vật. + Ngôi kể thứ ba, qua điểm nhìn của người con trai, tạo nên một sự gần gũi, chân thực, giúp người đọc hiểu sâu hơn về những suy nghĩ, cảm xúc của nhân vật. Điểm nhìn này cũng làm nổi bật sự hối tiếc của người con trai khi không còn cơ hội được ăn cơm với mẹ, được thưởng thức miếng cơm cháy thơm mùi khói bếp. + Cách dựng tình huống đơn giản nhưng hiệu quả, như việc người mẹ lụi cụi nấu cơm bằng bếp rơm, hay việc anh lùa cơm vào lại nồi khi mẹ không để ý, đều là những chi tiết nhỏ nhưng đầy ý nghĩa, làm nổi bật chủ đề của truyện. + Ngôn ngữ truyện giàu cảm xúc, đầy hình ảnh, đặc biệt là những chi tiết miêu tả cảnh quê, cảnh nấu cơm bằng bếp rơm, mùi hương của đồng quê, của khói bếp. Giọng điệu truyện nhẹ nhàng, trầm buồn, pha lẫn chút tiếc nuối, tạo nên một không khí lắng đọng, đầy suy tư.
Đánh giá chung và liên hệ	+"Cơm Mùi Khói Bếp" là một truyện ngắn đặc sắc với nghệ thuật kể chuyện giản dị mà sâu sắc, khắc họa hình ảnh người mẹ với tình yêu thương vô bờ bến dành cho con cái. + Qua câu chuyện, tác giả đã khéo léo gửi gắm thông điệp về tình cảm gia đình, về sự trân trọng những điều giản dị mà thiêng liêng trong cuộc sống. T + ừ câu chuyện này, ta thấy được tình yêu và sự hi sinh thầm lặng của những người mẹ, cũng như tầm quan trọng của việc giữ gìn và truyền lại những giá trị truyền thống cho thế hệ sau. + So với các tác phẩm khác cùng đề tài, "Cơm mùi khói bếp" nổi bật bởi cách kể chuyện gần gũi, giàu cảm xúc chạm đến trái tim người đọc.
Kết bài	+ "Cơm Mùi Khói Bếp" không chỉ là một câu chuyện cảm động về tình mẫu tử mà còn là một tác phẩm đặc sắc, khơi gợi trong lòng người đọc những tình cảm đẹp. + Truyện nhắc nhở chúng ta về trách nhiệm giữ gìn và truyền lại những giá trị truyền thống, nhất là tình cảm gia đình – một thứ tình cảm thiêng liêng không có gì so sánh được. + Với những ai đã từng trải qua cảm giác mất mát khi người thân không còn, và cả với người đọc, truyện sẽ mãi sống như một lời nhắc nhở về về tình thân, tình cảm gia đình.

Phân tích truyện ngắn Cơm mùi khói bếp của Hoàng Công Danh

Hoàng Công Danh là cây bút có sở trường viết truyện ngắn, với phong cách dung dị, giàu cảm xúc. “Cơm mùi khói bếp” là một trong những sáng tác tiêu biểu cho ngòi bút thấm đẫm tình người ấy. Câu chuyện kể về người mẹ già sống ở miền quê, đón con trai và gia đình anh về quê ăn Tết sau bốn năm xa cách. Qua chuỗi sự việc đời thường, tác phẩm mở ra những cung bậc cảm xúc về tình mẹ, về những nỗi niềm chưa kịp nói, những yêu thương tưởng chừng nhỏ bé nhưng lại chất chứa bao điều thiêng liêng.

“Không ai thương bằng cơm thương” – câu nói tưởng như mộc mạc của người mẹ trong truyện ngắn “Cơm mùi khói bếp” của Hoàng Công Danh lại gói trọn tình yêu thương sâu sắc, chân thành của bậc làm cha mẹ. Qua hình ảnh một người mẹ quê giản dị, hết lòng vì con, tác phẩm không chỉ lay động trái tim người đọc bằng chất liệu đời thường mà còn gửi gắm thông điệp nhân văn về tình mẫu tử và sự trân trọng những giá trị truyền thống.

Tình yêu thương của người mẹ trong truyện được thể hiện rõ rệt qua từng cử chỉ, lời nói, hành động đầy yêu thương dành cho con cháu. Ngay khi con vừa về đến đầu ngõ, bà đã tất tả chạy ra đón, vừa bế cháu, vừa xách đồ, niềm vui ánh lên trong dáng vẻ gầy guộc, lam lũ. Những ngày con ở quê, bà đều dậy sớm, nhóm bếp rơm nấu cơm, mong con được ăn lại bữa sáng quê nhà, nhất là miếng cơm cháy – một kỷ niệm gắn bó với tuổi thơ anh. Bất chấp lời can ngăn “đã có bếp gas”, bà vẫn tin rằng “cơm nấu rơm mới thơm mùi đồng, mùi rạ”. Với bà, nấu cơm cho con ăn không phải chỉ để no bụng, mà là cả một sự gửi gắm tình yêu thương, sự chăm chút cho con đến tận từng miếng cơm, chén nước.

Dù bị từ chối nhẹ nhàng hay vô tình, người mẹ vẫn âm thầm tiếp tục công việc bếp núc. Tình yêu ấy bền bỉ và đầy bao dung – như nồi cơm bà nấu “vẫn đầy như lòng mẹ”. Khi con lên đường trở lại Sài Gòn, bà vẫn không quên gói ghém từng hộp cơm, con gà luộc để con mang theo. Ngay cả khi đã lâm bệnh, lời đầu tiên bà hỏi vẫn là: “Con ăn chi chưa?” – một câu hỏi giản dị mà đẫm đầy tình mẫu tử.

Đối lập với tấm lòng bao dung của mẹ là sự vô tâm, hời hợt của người con – đại diện cho lớp người trẻ hiện đại, bị cuốn vào nhịp sống tất bật và dần quên đi những điều thiêng liêng giản dị. Anh nhớ về bếp rơm, nhớ cơm cháy mẹ nấu nhưng lại không thể dậy sớm để ăn cùng mẹ một bữa cơm trọn vẹn. Anh yêu thương mẹ, nhưng sự yêu thương đó thiếu sự lắng nghe, thiếu hành động cụ thể. Đến khi mẹ mất, anh mới thực sự thấy ân hận, tiếc nuối. Lời dặn “không ai thương bằng cơm thương” giờ trở thành tiếng vọng từ quá khứ, như một hồi chuông nhắc nhở mỗi người về bổn phận làm con và giá trị của tình cảm gia đình.

Về phương diện nghệ thuật, truyện ngắn “Cơm mùi khói bếp” gây ấn tượng bởi tình huống truyện gần gũi, nhẹ nhàng nhưng để lại dư vị sâu lắng. Nhân vật được khắc họa sống động qua hành động, lời nói – đặc biệt là hình ảnh người mẹ được thể hiện chân thực, xúc động qua những chi tiết rất đời thường. Ngôn ngữ giản dị, mang hơi thở của đời sống nông thôn; ngôi kể thứ ba kết hợp nội tâm hóa giúp truyền tải cảm xúc một cách sâu sắc. Kết thúc truyện tuy không bi lụy nhưng để lại khoảng lặng đầy suy ngẫm trong lòng người đọc.

“Cơm mùi khói bếp” không chỉ là một truyện ngắn về tình mẹ, mà còn là lời nhắn nhủ mỗi người hãy biết trân trọng hiện tại, yêu thương cha mẹ khi còn có thể. Tác phẩm cũng có thể gợi nhắc đến những câu chuyện cùng đề tài như “Chiếc lược ngà” (Nguyễn Quang Sáng) hay “Mẹ tôi” (Ét-môn-đô đơ A-mi-xi) – đều hướng tới khơi dậy những giá trị nhân văn trong đời sống hiện đại.

Tóm lại, bằng lối kể chân thành, mộc mạc, Hoàng Công Danh đã khắc họa thành công hình tượng người mẹ quê giàu tình yêu thương, bao dung và luôn hướng về con. “Cơm mùi khói bếp” là bản tình ca dịu dàng về tình mẫu tử, là lời nhắc nhở mỗi chúng ta hãy biết dừng lại, biết yêu thương, và biết nói lời cảm ơn kịp lúc – để khi người thân không còn bên cạnh, ta không phải hối tiếc vì những điều chưa làm.

Mời các bạn tham khảo thêm các thông tin hữu ích khác trong nhóm Lớp 9 thuộc chuyên mục Học tập của HoaTieu.vn.