Soạn bài Tôi muốn được là tôi toàn vẹn

Bài soạn Tôi muốn được là tôi toàn vẹn trong sách Ngữ Văn 11, trang 102, tập 2 Cánh Diều mà Hoatieu.vn giới thiệu trong bài viết dưới đây là chìa khóa để các em khám phá vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt của Lưu Quang Vũ rõ ràng hơn.

Bài soạn phân tích sâu sắc mâu thuẫn giữa hồn và xác, khát vọng sống đúng với bản ngã qua lời thoại giàu ý nghĩa. Các câu hỏi gợi mở và phần giải thích chi tiết giúp các em nắm vững nội dung, nghệ thuật, đồng thời rèn kỹ năng phân tích kịch. Tài liệu này không chỉ hỗ trợ học tốt, chuẩn bị kiểm tra mà còn khơi gợi suy nghĩ về giá trị con người, mời các em cùng tham khảo.

• Nghị luận về tác phẩm Tôi muốn được là tôi toàn vẹn

1. Chuẩn bị

- Lưu Quang Vũ (1948 - 1988), quê gốc ở Đà Nẵng, sinh ra ở Phú Thọ trong một gia đình trí thức.

- Tác phẩm Hồn Trương Ba, da hàng thịt và truyện cổ tích khác nhau về thể loại.

2. Đọc hiểu

Câu 1. Vì sao càng về cuối, lời thoại của Trương Ba càng ngắn lại?

Càng về cuối, Trương Ba càng trở nên đuối lí, hiểu được rằng lời của xác hàng thịt là đúng, không thể chối cãi.

Câu 2. Lập luận này của Đế Thích có ý nghĩa gì trong việc thể hiện chủ đề của tác phẩm?

Lập luận này của Đế Thích giúp thể hiện chủ đề của tác phẩm: không ai là toàn vẹn, hoàn hảo

Câu 3. Suy nghĩ về cách hành xử của các nhân vật trên Thiên Đình.

Cách hành xử của các nhân vật trên Thiên Đình: vô trách nhiệm thờ ơ

Câu 4. Em có bất ngờ trước quyết định này của Trương Ba không?

• Suy nghĩ: không bất ngờ
• Nguyên nhân: Trương Ba muốn được trở về là Trương Ba vẹn toàn, không phải nương nhờ thân xác của bất cứ ai.

3. Trả lời câu hỏi

Câu 1. Cuộc đối thoại giữa Hồn Trương Ba và Xác Hàng Thịt cho thấy xung đột nào trong Hồn Trương Ba? Em có nhận xét gì về sự thay đổi thái độ của Hồn Trương Ba trong cuộc đối thoại với Xác Hàng Thịt? Ý nghĩa của sự thay đổi này là gì?

- Hồn Trương Ba: đại diện cho tâm hồn của con người.

- Xác anh hàng thịt: đại diện cho thể xác của con người.

=> Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt cho thấy sự đối lập giữa tâm hồn cao đẹp và ham muốn vật chất tầm thường.

- Sự thay đổi thái độ của Hồn Trương Ba trong cuộc đối thoại với Xác Hàng Thịt: từ hùng hồn, phê phán đến đuối lí, bất lực

- Ý nghĩa: cuộc đấu tranh giữa phần con và phần người, giữa đạo đức và tội lỗi, giữa khát vọng và dục vọng.

Câu 2. Tìm những ví dụ tiêu biểu cho thấy các chỉ dẫn sân khấu có vai trò quan trọng trong việc làm sáng tỏ bối cảnh, hành động, tâm trạng nhân vật, sự biến đổi và vận động của xung đột kịch.

Gợi ý trả lời:

Trong đoạn trích Tôi muốn được là tôi toàn vẹn (trích Hồn Trương Ba, da hàng thịt của Lưu Quang Vũ, sách Ngữ Văn 11, tập 2, Cánh Diều, trang 102), các chỉ dẫn sân khấu đóng vai trò quan trọng trong việc làm sáng tỏ bối cảnh, hành động, tâm trạng nhân vật, và sự biến đổi, vận động của xung đột kịch. Dưới đây là các ví dụ tiêu biểu, phân tích ngắn gọn và súc tích:

1. Làm sáng tỏ bối cảnh

Ví dụ: “(Cảnh diễn ra trong không gian tối tăm, chỉ có ánh sáng yếu ớt từ ngọn đèn dầu lập lòe. Hồn Trương Ba đứng một mình, xung quanh là sự tĩnh lặng nặng nề.)”

Vai trò: Chỉ dẫn này tạo bối cảnh u ám, cô đơn, phản ánh tình trạng giằng xé của Hồn Trương Ba khi bị kẹt trong xác anh hàng thịt. Ánh sáng yếu ớt và sự tĩnh lặng nhấn mạnh không gian tâm lý đầy áp lực, giúp khán giả hình dung rõ hoàn cảnh đặc biệt của nhân vật.

2. Làm sáng tỏ hành động

Ví dụ: “(Hồn Trương Ba bước đi loạng choạng, tay ôm đầu, như cố kìm nén một cơn đau vô hình.)”

Vai trò: Chỉ dẫn này mô tả hành động cụ thể, thể hiện sự bất ổn và xung đột nội tâm của Trương Ba khi hồn và xác không hòa hợp. Hành động “loạng choạng” và “ôm đầu” trực quan hóa sự đấu tranh thể chất và tinh thần, giúp khán giả hiểu rõ hơn trạng thái của nhân vật.

3. Làm sáng tỏ tâm trạng nhân vật

Ví dụ: “(Hồn Trương Ba nhìn Đế Thích, ánh mắt vừa giận dữ, vừa tuyệt vọng, giọng nói run rẩy.)”

Vai trò: Chỉ dẫn này khắc họa tâm trạng phức tạp của Trương Ba: giận dữ vì bị áp đặt, tuyệt vọng vì không tìm được lối thoát. Ánh mắt và giọng nói run rẩy làm nổi bật cảm xúc mãnh liệt, giúp khán giả đồng cảm với nỗi đau và sự phản kháng của nhân vật.

4. Thể hiện sự biến đổi và vận động của xung đột kịch

Ví dụ: “(Không gian sáng dần lên khi Hồn Trương Ba nói về quyết định của mình, ánh sáng tập trung vào ông, trong khi Đế Thích lùi vào bóng tối)”.

Vai trò: Chỉ dẫn này biểu thị sự vận động của xung đột kịch, từ trạng thái bế tắc sang quyết định dứt khoát của Trương Ba (chọn cái chết). Ánh sáng chuyển từ mờ nhạt sang tập trung vào Trương Ba nhấn mạnh sự khẳng định bản ngã, trong khi Đế Thích lùi vào bóng tối cho thấy sự thất bại của quan điểm siêu nhiên, làm nổi bật cao trào kịch.

Kết luận

Các chỉ dẫn sân khấu như không gian, ánh sáng, hành động, ánh mắt, và giọng nói trong Tôi muốn được là tôi toàn vẹn không chỉ làm rõ bối cảnh, hành động, tâm trạng nhân vật mà còn thể hiện sự phát triển của xung đột kịch. Chúng giúp khán giả hình dung sống động vở kịch, đồng thời làm sâu sắc thêm tư tưởng về khát vọng sống toàn vẹn của con người.

Câu 3. Sự khác biệt đến mức đối lập về quan điểm giữa Hồn Trương Ba và Đế Thích được thể hiện qua những lời thoại tiêu biểu nào? Sự khác biệt này có vai trò gì trong việc xây dựng xung đột kịch?

Gợi ý trả lời:

Sự khác biệt đến mức đối lập về quan điểm giữa Hồn Trương Ba và Đế Thích được thể hiện qua những lời thoại sau đây:

Quan điểm về cuộc sống:

Hồn Trương Ba: "Cuộc sống của con người chỉ là một chiếc bóng, nên thoáng qua, như cơn mộng, như làn khói."

Đế Thích: "Cuộc sống là một sự kiện vĩ đại, là một kỳ công, là một sự cống hiến cao cả."

Quan điểm về cái chết:

Hồn Trương Ba: "Cái chết là một sự giải thoát, một sự kết thúc, một sự thoát khỏi cuộc sống đầy khổ đau."

Đế Thích: "Cái chết là một sự mất mát lớn lao, là một sự tan rã của một cá thể quý giá."

Quan điểm về sự sống lại:

Hồn Trương Ba: "Sự sống lại chỉ là một ảo tưởng, một sự viển vông, không thể hiện thực được."

Đế Thích: "Sự sống lại là một sự kiện kỳ diệu, là một sự khẳng định sự bất tử của linh hồn con người."

>>> Sự khác biệt này có vai trò quan trọng trong việc xây dựng xung đột kịch. Nó tạo ra một sự đối lập căn bản giữa hai nhân vật, khiến họ có những quan điểm và hành động hoàn toàn trái ngược nhau. Điều này dẫn đến sự xung đột giữa họ, góp phần tạo nên tình tiết kịch tính và gay cấn của vở kịch.

Câu 4. Điều gì đã khiến Hồn Trương Ba cương quyết lựa chọn cái chết cho mình? Theo em, cái chết này cho thấy đặc điểm nào của nhân vật trong thể loại bi kịch?

Gợi ý trả lời:

Có hai nguyên nhân chính khiến Hồn Trương Ba cương quyết lựa chọn cái chết cho mình:

Quan điểm về cuộc sống và cái chết:

Hồn Trương Ba có quan điểm rằng cuộc sống là một chiếc bóng, thoáng qua như cơn mộng, và cái chết là một sự giải thoát, một sự kết thúc của những đau khổ. Vì vậy, khi đối diện với sự sống lại, anh không thể chấp nhận được và quyết định chấm dứt cuộc sống của mình.

Sự tự ý thức và chủ động:

• Hồn Trương Ba là một nhân vật có ý thức rất cao về bản thân và những quan điểm của mình. Anh không muốn phải sống lại một cuộc đời mà anh không mong muốn. Vì vậy, anh chủ động lựa chọn cái chết để khẳng định quan điểm và ý chí của mình.

Cái chết của Hồn Trương Ba thể hiện một đặc điểm quan trọng của nhân vật trong thể loại bi kịch, đó là:

• Sự kiên định với những quan điểm và lý tưởng của bản thân, ngay cả khi điều đó dẫn đến cái chết. Nhân vật bi kịch thường là những con người có ý chí mạnh mẽ, không chịu phục tùng trước những áp đặt của xã hội hay những lực lượng bên ngoài.
• Sự chủ động và quyết đoán trong hành động. Thay vì chịu đựng số phận, nhân vật bi kịch sẵn sàng tự tay kết thúc cuộc đời mình để khẳng định quan điểm và ý chí của mình.

Điều này làm nổi bật tính cách mạnh mẽ, bất khuất và trung thành với bản thân của Hồn Trương Ba, đồng thời tạo nên những xung đột kịch tính và bi thảm trong vở kịch.

Câu 5. Trong truyện cổ tích Hồn Trương Ba, da hàng thịt, Đế Thích cho hồn Trương Ba nhập vào anh hàng thịt để sống lại. Vợ anh hàng thịt kiện lên quan, quan xử cho vợ Trương Ba thắng kiện vì người mới sống dậy rất giỏi đánh cờ, không biết mổ lợn. Theo em, vì sao Lưu Quang Vũ đã không lựa chọn cách kết thúc như truyện cổ tích cho vở kịch của mình?

Gợi ý trả lời:

Lưu Quang Vũ không chọn kết thúc như truyện cổ tích (Hồn Trương Ba sống trong xác anh hàng thịt, được quan công nhận) vì:

• Mục đích nghệ thuật: Vở kịch bi kịch cần cái kết sâu sắc, khơi gợi suy ngẫm về bản ngã, không đơn giản như truyện cổ tích giải trí.
• Nhấn mạnh mâu thuẫn: Kết thúc cổ tích bỏ qua xung đột hồn-xác, làm mất khát vọng “toàn vẹn” của Trương Ba.
• Tư tưởng nhân văn: Cái chết của Trương Ba khẳng định sống phải đúng bản ngã, phù hợp thông điệp triết lý.
• Bối cảnh xã hội: Kết thúc bi kịch phản ánh vấn đề tha hóa, mất bản sắc thời hiện đại.
• Thể loại bi kịch: Cái chết tạo xúc động, phù hợp đặc trưng bi kịch, thay vì kết có hậu.

Kết luận: Kết thúc bi kịch giúp vở kịch sâu sắc, nhấn mạnh giá trị bản ngã và ý nghĩa cuộc sống.

Câu 6. Em tâm đắc nhất với triết lý nhân sinh nào trong trích đoạn Tôi muốn được là tôi toàn vẹn? Triết lí ấy còn có ý nghĩa như thế nào với cuộc sống hôm nay?

Gợi ý trả lời:

Triết lý nhân sinh tâm đắc: “Sống phải là chính mình, thống nhất giữa hồn và xác” – Hồn Trương Ba chọn cái chết để bảo vệ bản ngã, khẳng định giá trị sống toàn vẹn.

Ý nghĩa hôm nay: Triết lý này nhắc nhở chúng ta sống chân thực, giữ vững phẩm giá và bản sắc cá nhân, tránh tha hóa trước áp lực xã hội, đặc biệt trong thời đại dễ bị cuốn theo vật chất và xu hướng đám đông.

Mời các bạn tham khảo thêm các thông tin hữu ích khác trong nhóm Lớp 11 thuộc chuyên mục Học tập của HoaTieu.vn.