Đảo ngữ là gì? Ví dụ đảo ngữ

Đảo ngữ là hiện tượng đảo ngược vị trí của một từ hay cụm từ trong câu mà không làm mất đi quan hệ ngữ pháp vốn có, nhằm mục đích nhấn mạnh đến vấn đề muốn nói. Đây là một biện pháp tu từ thường được sử dụng trong Ngữ pháp Tiếng Việt. Mời bạn đọc cùng HoaTieu.vn tìm hiểu thông tin chi tiết về Đảo ngữ là gì? Ví dụ đảo ngữ và các bài tập về câu đảo ngữ trong tiếng Việt qua bài viết sau đây.

1. Đảo ngữ là gì?

Câu đảo ngữ trong tiếng Việt là gì?

Đảo ngữ (còn gọi là đảo trang) là một hình thức tu từ có đặc điểm thay đổi vị trí thông thường của một từ, cụm từ trong câu nhưng không làm mất đi quan hệ cú pháp vốn có, nhằm mục đích nhấn mạnh, thể hiện cảm xúc của người viết hoặc tạo hình ảnh, đường nét, màu sắc.

Trật tự thông thường của kết cấu cú pháp trong câu thể hiện sắc thái trung hoà. Thay đổi trật tự này với dụng ý nghệ thuật, sẽ tạo ra sắc thái tu từ.

2. Tác dụng của đảo ngữ

Đảo ngữ có tác dụng nhấn mạnh đặc điểm (màu sắc, đường nét…), hoạt động, trạng thái của sự vật, hiện tượng, gợi ấn tượng rõ hơn hoặc bộc lộ cảm xúc của người viết (người nói). 

Trong văn học Việt Nam, đặc biệt là thơ ca, biện pháp tu từ đảo ngữ thường xuyên được các tác giả sử dụng để truyền đạt ý nghĩa một cách sáng tạo, tạo nên điểm nhấn mạnh mẽ trong câu, đem đến những cảm nhận mới mẻ cho người đọc.

Tuy nhiên không phải lúc nào cũng có thể vận dụng đảo ngữ trong tiếng Việt. Việc đảo ngữ cần phải phù hợp với ngữ cảnh và mục đích sử dụng. Sử dụng đảo ngữ quá nhiều có thể khiến cho câu văn trở nên khó hiểu và rối rắm.

3. Đặc điểm và phân loại đảo ngữ

Dựa trên đặc điểm, ta có thể phân loại đảo ngữ thành hai loại như sau:

a. Đảo các thành phần trong câu

- Đảo ngữ các thành phần trong câu có nghĩa là thay đổi vị trí các thành phần của câu, tạo ra sự khác biệt trong cách sử dụng ngôn ngữ.

Ví dụ: "Lom khom dưới núi tiều vài chú" → "Vài chú tiều lom khom dưới núi"

- Ngoài ra, còn có đảo ngữ thứ tự giữa các tính từ trong câu để tạo ra hiệu ứng nghệ thuật, hoặc đảo ngữ trật tự giữa các động từ để gợi hình ảnh sống động cho người đọc hoặc người nghe.

b. Đảo ngữ các thành tố cụm từ

- Đảo ngữ các thành tố cụm từ cũng là một trong những phương pháp thường được sử dụng để tạo ra hiệu ứng đảo ngữ. Điều này không chỉ tạo ra sự khác biệt mà còn giúp cho người đọc hay người nghe dễ dàng hình dung ra cảnh vật được miêu tả trong câu văn, lời thơ.

Ví dụ: “đồi nương biếc” → “biếc đồi nương”.

- Còn rất nhiều cách khác để thực hiện đảo ngữ các thành tố cụm từ. Chẳng hạn như đảo ngược trật tự giữa các cụm danh từ hoặc đảo thứ tự giữa các cụm động từ.

4. Ví dụ đảo ngữ trong tiếng Việt

Câu đảo ngữ trong tiếng Việt:

VD 1: 

Trật tự thông thường:

• Những bóng thù hắc ám đã tan tác
  Trời thu tháng Tám đã sáng lại

Trật tự đảo ngữ:

• Đã tan tác những bóng thù hắc ám
  Đã sáng lại trời thu tháng Tám
  (Tố Hữu)

Đây là kiểu câu thơ đảo trật tự thành phần có tác dụng nhấn mạnh và gợi hình, gợi tả cho câu thơ hơn.

• Những bóng thù hắc ám - thế lực giặc ngoại xâm
• Trời thu tháng tám - chiến thắng cách mạng tháng Tám

VD 2:

Một biển lúa vàng vây quanh em, hương lúa chín thoảng thoảng đâu đây.

Trật tự thông thường:

• Vây quanh em một biển lúa vàng
• thoảng thoảng đâu đây hương lúa chín

Những cụm từ gợi hình, gợi được đặt lên đầu câu, có tác dụng nhấn mạnh vào những thành phần đảo, tạo hình ảnh, đường nét, màu sắc, khiến cho câu văn thêm sinh động.

VD 3:

Đẹp vô cùng Tổ quốc ta ơi  =>> Tổ quốc ta ơi đẹp vô cùng

(Tố Hữu)

Đảo ngữ ở đây thể hiện sắc thái biểu cảm.

VD 4:

Lom khom dưới núi, tiều vài chú
Lác đác bên sông chợ mấy nhà

(Bà Huyện Thanh Quan)

"Lom khom dưới núi" là động từ được đưa lên trước danh từ là "tiều vài chú". Đảo ngữ được sử dụng đóng vai trò đặc biệt trong việc tạo hình ảnh, đường nét, màu sắc.

5. Ví dụ về đảo ngữ trong thơ

1. Những câu nào trong đoạn thơ, đoạn văn dưới đây có chủ định diễn đạt ngược với trật tự bình thường của các bộ phận trong câu (đảo ngữ – ví dụ: bộ phận vị ngữ đặt trước bộ phận chủ ngữ)? Tác giả diễn đạt như vậy nhằm nhấn mạnh ý gì?

a)

Đã tan tác những bóng thù hắc ám

Đã sáng lại trời thu tháng Tám

Trên đường ta về lại Thủ đô

Cờ đỏ bay quanh tóc bạc Bác Hồ!

Tố Hữu

b)

Trong xanh ánh mắt

Trong vắt nhãn lồng

Chim ăn nhãn ngọt

Bồi hồi nhớ ông!

Trần Kim Dũng

c)

Mỗi mùa xuân thơm lừng hoa bưởi

Rắc trắng vườn nhà những cánh hoa vương

…

Đẹp lắm anh ơi! Con sông Ngàn Phố!

Sáng cả đôi bờ hoa bưởi trắng phau!

Tô Hùng

d) Đã qua rồi cái thời túp lều nửa sàn nửa đất, xiêu vẹo dựa vào lưng núi. Ngày nay, bốn mươi ngôi nhà, cột gỗ kê đá tảng, nằm giữa các vườn hoa quả.

Đặng Quang Tình

Đáp án:

Những câu có đảo ngữ:

a)

Đã tan tác những bóng thù hắc ám

Đã sáng lại trời thu tháng Tám

b)

Trong xanh ánh mắt Trong

Trong vắt nhãn lồng

c)

Rắc trắng vườn nhà những cánh hoa vương

… Sáng cả đôi bờ hoa bưởi trắng phau!

d) Đã qua rồi cái thời túp lều nửa sàn nửa đất, xiêu vẹo dựa vào lưng núi.

– Diễn đạt như vậy nhằm nhấn mạnh các ý nêu trong bộ phận vị ngữ (“Đã tan tác”, “Đã sáng lại”; “Trong xanh”, “Trong vắt”; “Rắc trắng vườn nhà”, “Sáng cả đôi bờ”; “Đã qua rồi”).

2. Hãy chỉ rõ các từ được dùng theo biện pháp đảo ngữ trong đoạn thơ dưới đây và nêu tác dụng gợi tả, gợi cảm của chúng.

Dừng chân nghỉ lại Nha Trang,

Hiu hiu gió thổi, trời quang tuyệt vời.

Xanh xanh mặt biển da trời,

Cảnh sao quyến rũ lòng người khó quên.

Sóng Hồng

Đáp án:

Gạch dưới các từ: Hiu hiu (gợi mức độ nhẹ nhàng của cơn gió và cảm giác dễ chịu của tác giả), Xanh xanh (gợi màu sắc của biển trời và cảm xúc lạ trước thiên nhiên tươi đẹp).

6. Bài tập câu đảo ngữ tiếng Việt

Bài 1. Trong hai câu văn dưới đây, câu nào có dùng biện pháp đảo ngữ? Hãy chỉ rõ tác dụng gợi tả và nhấn mạnh ý của câu văn có đảo ngữ.

a) Đăng xa, trong mưa mờ, bóng những nhịp cầu sắt uốn cong, vắt qua dòng sông lạnh đã hiện ra.

b) Đăng xa trong mưa mờ, đã hiện ra bóng những nhịp cầu sắt uốn cong, vắt qua dòng sông lạnh.

Đáp án:

– Câu văn thứ hai (b) có dùng biện pháp đảo ngữ. (Đảo vị trí của vị ngữ).

– Tác dụng của câu ván có đảo ngữ: gợi tả rõ bức tranh cảnh vật (khác với câu a chỉ là kiểu câu tường thuật bình thường); nhấn mạnh sự xuất hiện của sự vật được miêu tả (“bóng những nhịp cầu sắt uốn cong, vắt qua dòng sông lạnh”).

Bài 2. Hãy chỉ ra biện pháp đảo ngữ được dùng trong đoạn thơ dưới đây. Thử so sánh với cách diễn đạt thông thường (không đảo ngữ) để thấy rõ tác dụng của biện pháp đảo ngữ.

Em ạ, Cu-ba ngọt lịm đường

Mía xanh đồng bãi, biếc đồi nương

Cam ngon, xoài ngọt vàng nông trại

Ong lạc đường hoa, rộn bốn phương…

Tố Hữu

Đáp án:

– Hãy nhận xét về vị trí của những từ ngữ bổ nghĩa cho các danh từ “đường”, “đồng bãi”, “đồi nương”, “nông trại” so với cách diễn đạt thông thường để thấy được biện pháp đảo ngữ được dùng.

– So sánh với cách diễn đạt thông thường (không đảo ngữ) để thấy rõ tác dụng của biện pháp đảo ngữ. Ví dụ: ngọt lịm đường (có đảo ngữ) / đường ngọt lịm (không đảo ngữ) – Cách diễn đạt nào gợi tả, gợi cảm? Nhấn mạnh được điều gì?…

Bài 3. Đọc câu văn sau:

Trắng tròn như hạt nếp hạt tẻ đầu mùa, hoa sấu kéo dài con đường hoa nhiều quãng cộm hẳn lên như cót gạo nào của khu phố bung vãi ra.

Nguyễn Tuân

Nhận xét:

a) Những từ ngữ in đậm được hiểu là bộ phận làm rõ nghĩa cho danh từ nào trong câu văn trên?

b) Cách viết câu văn theo lối đảo ngữ như trên giúp nhà văn diễn tả được điều gì?

Đáp án:

a) “Trắng tròn như hạt nếp hạt tẻ đầu mùa” – bộ phận định ngữ của danh từ “hoa sấu”.

b) Viết theo lôì đảo ngữ diễn tả được vẻ đẹp độc đáo, gợi cảm và giàu ý nghĩa của hoa sấu (chuẩn bị cho sự xuất hiện hình ảnh so sánh độc đáo ở cuối câu: như cót gạo nào của khu phô bung vãi ra).

Bài 4. Nêu tác dụng của biện pháp đảo ngữ được sử dụng trong bài thơ sau:

QUÊ EM

Bên này là núi uy nghiêm

Bên kia là cánh đẳng liền chân mây

Xóm làng xanh mát bóng cây

Sông xa trắng cánh buồm bay lưng trời.

Trần Đăng Khoa

Đáp án:

Chú ý các từ “xanh mát”, “trắng” trong .câu thơ thứ ba và thứ tư. Các tính từ này thường được diễn đạt như sau: bóng cây xanh mát, cánh buồm trắng. Cách diễn đạt đảo ngữ (xanh mát bóng cây, trắng cánh buồm) làm cho hai tính từ được chuyển loại (xanh mát, trắng mang đặc điểm của động từ) – có tác dụng nhấn mạnh ý miêu tả và gợi cảm xúc.

(Tham khảo vài cách diễn đạt tương tự như trên: “Tiếng thơ đỏ nắng xanh cây quanh nhà” – Trần Đăng Khoa; “Đất xanh tre mãi xanh màu tre xanh” – Nguyễn Duy; “Xanh biếc dòng sông những bóng thông” – Tố Hữu.)

Bài 5. Đọc bài thơ sau:

QUA ĐÈO NGANG

Bước tới Đèo Ngang bóng xế tà

Cỏ cây chen đá, lá chen hoa Lom khom dưới núi, tiều vài chú(1)

Lác đác bên sông chợ mấy nhà.

Nhớ nước đau lòng con quốc quốc(2)

Thương nhà mỏi miệng cái gia gia(3)

Dừng chân đứng lại trời non nước Một mảnh tình riêng ta với ta.

Bà Huyện Thanh Quan

(1)Tiều: người kiếm củi.

(2) Cách chơi chữ: Quốc (là nước) đồng âm với cuốc (là chim cuốc, còn gọi là chim Đô Vũ. Tương truyền vua nước Thục tên là Đỗ Vũ mất nước, khi chết hoá thành chim, luôn nhớ nước, cứ kêu “quốc, quốc”).

(3) Cũng là cách chơi chữ: Gia (là nhà) gần đồng âm với đa, là loại chim rừng đa đa thuộc giống gà gô.

Trả lời câu hỏi:

a) Bài thơ sử dụng biện pháp nghệ thuật gì nổi bật? Nêu những câu thơ thể hiện biện pháp nghệ thuật đó.

b) Em cảm nhận được những gì về cảnh Đèo Ngang và tâm trạng của tác giả qua những câu thơ có sử dụng biện pháp nghệ thuật nói trên?

Đáp án:

a) Biện pháp nghệ thuật nổi bật: đảo ngữ. Các câu thơ: 3, 4, 5, 6.

b) Cảm nhận về cảnh Đèo Ngang và tâm trạng của tác giả (qua những câu thơ có dùng biện pháp đảo ngữ): cảnh thưa thốt vắng vẻ, gợi nỗi buồn man mác; tâm trạng của tác giả cũng bâng khuâng, đượm buồn.

Bài 6. Đảo ngược vị trí hai bộ phận chính (chủ ngữ, vị ngữ) của từng câu dưới đây để nhấn mạnh ý cần miêu tả.

a) Một thế giới ban trắng trời, trắng núi.

b) Dòng sông quê tôi đáng yêu biết bao.

c) Những cánh cò trắng muốt tung tăng trên đồng lúa chín.

d) Những chuyến xe qua tấp nập trên đường.

Đáp án:

a) Trắng trời, trắng núi, một thế giới ban.

b) Đáng yêu biết bao, dòng sông quê tôi.

c) Tung tăng trên đồng lúa chín, những cánh cò trắng muốt.

d) Tấp nập trên đường, những chuyến xe qua.

Bài 7. Dùng biện pháp đảo ngữ để diễn đạt lại những câu văn dưới đây cho sinh động, gợi cảm.

a) Nước sông Hương xanh biêng biếc, màu hoa phượng vĩ đỏ rực hai bên bờ.

b) Giữa trời khuya tĩnh mịch, một vầng trăng vằng vặc trên sông, một giọng hò mái đẩy thiết tha dịu dàng.

c) Một biển lúa vàng vây quanh em, hương lúa chín thoang thoảng đâu đây.

d) Xa xa, những ngọn núi nhấp nhô, mấy ngôi nhà thấp thoáng, vài cánh chim chiều bay lững thững về tổ.

Đáp án:

a) Xanh biêng biếc nước sông Hương, đỏ rực hai bên bờ màu hoa phượng vĩ.

b) Giữa trời khuya tĩnh mịch, vằng vặc trên sông một vầng trăng, thiết tha dịu dàng một giọng hò mái đẩy.

c) Vây quanh em một biển lúa vàng, thoang thoảng đâu đây hương lúa chín.

d) Xa xa, nhấp nhô những ngọn núi, thấp thoáng mấy ngôi nhà, lững thững vài cánh chim chiều bay về tổ.

Bài 8: Tìm biện pháp tu từ đảo ngữ trong những câu in đậm dưới đây. Nêu tác dụng của mỗi biện pháp tu từ đó đối với việc liên kết câu.

a) Nhung thong thả đẩy cánh cổng, một con chó sồng sộc ở trong nhà chạy ra. Con chó ấy chính tay Nhung mua về hơn mười năm trước. (Tự lực văn đoàn tuyển tập)

b) - Ấy cũng may cho cô, vợ vẫn mãi ở ngoài phố thể này mà gặp một thảm hoặc đội con gái thì khốn!

- Mật thám tôi cũng chả sợ, đội con gái tôi cũng chả cần. (Nguyễn Công Hoan)

c) Nguyễn Tuân có một kho từ vựng hết sức phong phủ mà ông đã cần cù tích luỹ. [...] Vốn từ vựng ấy, trước Cách mạng tháng Tám, ông thường dùng để chơi ngông với đời. (Nguyễn Đăng Mạnh)

Đáp án:

a) Tu từ đảo ngữ: Một con chó sồng sộc ở trong nhà chạy ra, nhưng chính tay Nhung mua về hơn mười năm trước.

- Tác dụng: Biện pháp tu từ đảo ngữ trong câu này giúp tạo sự đặc biệt và gây ấn tượng cho đối tượng "con chó" khi nó được đặt lên đầu câu.

b) Tu từ đảo ngữ: Đội con gái tôi tôi cũng chả cần, mật thám tôi cũng chả sợ.

- Tác dụng: Biện pháp tu từ đảo ngữ trong câu này giúp tạo sự bất ngờ và nhấn mạnh ý của người nói rằng họ không sợ mật thám và không cần đội con gái.

c) Tu từ đảo ngữ: Vốn từ vựng ấy, ông thường dùng để chơi ngông với đời, trước Cách mạng tháng Tám.

- Tác dụng: Biện pháp tu từ đảo ngữ trong câu này giúp tạo sự nhấn mạnh và đặc biệt cho hành vi của ông Nguyễn Tuân khi ông sử dụng từ vựng để chơi ngông với đời.

Trên đây là thông tin về khái niệm biện pháp tu từ Đảo ngữ, ví dụ đảo ngữ trong Tiếng Việt và bài tập câu đảo ngữ tiếng Việt có đáp án chi tiết. Hy vọng bài viết của chúng tôi đã mang đến những tài liệu bổ ích cho các em học sinh. Chúc các em học tốt môn Tiếng Việt.

Mời các em học sinh truy cập group Bạn Đã Học Bài Chưa? để đặt câu hỏi và chia sẻ những kiến thức học tập chất lượng nhé. Group là cơ hội để các bạn học sinh trên mọi miền đất nước cùng giao lưu, trao đổi học tập, kết bạn, hướng dẫn nhau kinh nghiệm học,...

Mời các bạn tham khảo thêm các thông tin hữu ích khác trên chuyên mục Học tập của HoaTieu.vn.

• Từ "tôi" trong câu "Tôi yêu đất nước Việt Nam." thuộc từ loại gì?
• Danh từ là gì? Cụm danh từ là gì? Ví dụ các loại danh từ
• Hai từ "đa" trong câu "Bà cụ ngồi bán bánh đa dưới gốc đa đầu làng." có quan hệ với nhau như thế nào?
• Động từ là gì? Ví dụ động từ
• Các từ: "ngoằng ngoẵng, thườn thượt, dằng dặc" dùng để miêu tả chiều?